Wat we eigenlijk al een beetje wisten, staat nu ook zwart op wit in een onderzoek van het PBL naar de voortgang van de aardgasvrije wijken. Gemeenten hebben het niet makkelijk bij het opstellen van de plannen.
“Structurele problemen op hoger niveau vertragen het proces. Zo kan als beschermend bedoelde wetgeving beperkend zijn voor de transitie, bijvoorbeeld op het vlak van Europese aanbestedingsregels. Andere wetgeving, zoals de Warmtewet 2, geeft weinig sturing omdat deze nog in ontwikkeling is. Daarnaast hebben gemeenten vaak moeite om de benodigde kennis, kunde en tijd vrij te maken om de benodigde nieuwe vaardigheden te ontwikkelen. Ook zou een breed gedragen verhaal over nut en noodzaak van een aardgasvrije woonomgeving het realiseren van draagvlak in de wijk kunnen helpen – nu is die er niet.”
Werk aan de winkel dus voor het volgende kabinet. Niet langer vanaf de zijlijn toekijken maar duidelijk nut en noodzaak neerzetten, knelpunten oplossen en keuzes durven maken.
Deze keer een blog over een worsteling uit mijn leven van alledag. Als alles goed gaat, word ik binnenkort eigenaar van een appartement (bouwjaar 1980). En wel eentje waarvan de combiketel stuk is en dat nog voorzien is van enkel glas. Dat biedt kansen voor verduurzaming, zou je denken. Dit stuk gaat over de hobbels die ik tegenkom op weg naar verduurzaming van het appartement.
Flat met zonnepanelen (NB dit is niet mijn nieuwe flat 😉 )
Hobbels voor verduurzaming
Zou je denken, want in de praktijk valt het met het pakken van die kansen nog niet mee. En dat juist op het moment dat er wordt gesproken over het verbieden van de verkoop van gewone cv-ketels vanaf 2021 en het uitfaseren van de gaswinning in Groningen. Je zou verwachten dat dan relatief makkelijk te ontdekken is wat je moet doen om daar zelf een bijdrage aan te leveren. Helaas is dat (nog) niet het geval.
Er zijn gelukkig wel een soort van stappenplannen te vinden, bijvoorbeeld deze op de site van Milieu Centraal. Maar die voorbeelden gaan dan weer over tussenwoningen, en niet over appartementen. En er staan veel zaken in die meer vragen oproepen dan beantwoorden.
Bijvoorbeeld: een warmtepomp werkt met lage temperatuur verwarming (LTV), en is daarom alleen geschikt voor woningen die goed geïsoleerd zijn. Dat begrijp ik, maar wanneer precies is je huis goed genoeg geïsoleerd? Milieu Centraal zegt dat huizen gebouwd na 2000 goed genoeg geïsoleerd zijn om meteen met een warmtepomp aan de slag te kunnen. Voor woningen gebouwd voor 2000 is het dus zoeken naar wat je precies moet doen zodat je goed tot zeer goed geïsoleerd bent en van het gas af kunt. Want wat je natuurlijk ook weer niet wilt, is dat je woning in de winter niet goed warm wordt.
Van enkel glas naar HR++ glas
Nou weet ik uit eigen ervaring dat enkel glas niet echt lekker isoleert, en dat is een understatement. Ik denk dat de houten kozijnen voldoende ruime bieden om er HR++ glas in te plaatsen. Dat is dus geen ingewikkelde ingreep en volgens Milieu Centraal levert het een rendement op dat vergelijkbaar is met een rente van 5 procent op een spaarrekening. Kom daar maar eens om bij een bank.
Maar wat lees in in de stukken van de Vereniging van Eigenaren (VvE)? Kozijnen en glas behoren tot de collectieve delen van het gebouw, en je mag (op eigen kosten en risico) het glas vervangen, maar zodra de VvE besluit om alle glas en/of kozijnen te vervangen, moet je alsnog meebetalen aan de maatregel. Hmmm, dat voelt niet fijn of eerlijk. Maar ik hou er ook niet van om me te laten vangen in een situatie waarin je van anderen afhankelijk bent om te doen wat goed voelt.
VvE’s als hobbel voor het verduurzaming
Bij nader inzien blijkt er al veel geschreven te zijn over VvE’s als belemmerende factor voor verduurzaming. Zie bijvoorbeeld deze link, en deze. En het gaat niet om een klein probleem, want we hebben het in Nederland over circa 1,2 miljoen appartementen in 125.000 VvE’s!
Het ‘probleem’ met de ramen en kozijnen is niet het enige. Daken en buitenmuren behoren logischerwijs ook tot het collectief. Dus je spouwmuur isoleren kan niet zomaar. En ook om zonnepanelen of warmtepompunits te plaatsen of op te hangen heb je toestemming nodig. En dat is ergens best logisch, want als iedereen mag doen waar hij of zij zin in heeft, wordt het al snel een zooitje. Maar het vormt wel een hobbel. Zeker als je snel tot actie wil overgaan. Gelukkig zijn er dan ook weer sites die VvE’s bijstaan bij verduurzaming en zijn er ook subsidies beschikbaar.
Wat wil de gemeente?
Ondertussen is er ook nog een kans dat de gemeente besluit straten of wijken van het gas af te halen. Dat kan bijvoorbeeld door de aanleg van een warmtenet. Dat is voor buurten met veel flats (hoge woningdichtheid) een zeer geschikte maatregel, zeker als die al over een blokverwarming beschikken, want dan is de aansluiting eenvoudig en goedkoop. Punt is alleen dat ik op internet geen informatie kan vinden over wat de gemeente van plan is. Misschien dat er een verhelderend antwoord komt op mijn mailtje dat ik deze week heb gestuurd.
Waarschijnlijk loopt de planvorming nog, wat goed te begrijpen is, maar wel de onzekerheid en complexiteit verder verhoogt. Want wat als de gemeente over een paar jaar aanklopt met een warmtenet, terwijl ik net 5 tot 7 duizend euro heb geïnvesteerd in een warmtepomp? En overigens heb je voor een Lage Temperatuur Verwarming speciale radiatoren nodig of vloer/wandverwarming, waardoor de kosten verder oplopen.
Voorlopige conclusie
Ik ben nu ongeveer een week bezig met deze zoektocht, en mijn voorlopige conclusie is:
Je moet echt wel behoorlijk gemotiveerd zijn om je weg te vinden in de beschikbare informatie op internet. En om vervolgens te bepalen wat in jouw geval slimme stappen zijn. Bijna niemand is immers expert op dit terrein.
Je moet ook redelijk wat geld te besteden hebben, of kunnen lenen. En iedere situatie is weer anders dus de aangegeven kosten, opbrengsten en terugverdientijden zijn grof indicatief.
Hier valt dus nog veel winst te behalen in de communicatie naar huiseigenaren en bewoners toe, met betrouwbare en voor iedereen duidelijke informatie en stappenplannen.
Hoe verder? Een eerste stappenplan
Ik ga natuurlijk ook nog deskundig advies inwinnen. Daarop vooruitlopend is mijn idee voor een slimme aanpak op dit moment:
Eerst met isolatie aan de slag. Dat is ook wat Milieu Centraal adviseert. Het glas van de ramen vervangen door HR++ en onderzoeken hoe het met de isolatie van de muren en het dak staat en deze indien nodig en mogelijk verbeteren.
Daarna in de winter kijken hoe het met het warmtecomfort en het verbruik staat, en of je kunt spreken van een goed tot zeer goed geïsoleerde woning.
Ondertussen onderzoeken hoe de animo in de VvE is en wat de gemeente van plan is.
In de tussentijd een zuinige combiketel op gas huren die ik na een jaar op elk gewenst moment kan inruilen voor een ander apparaat.
Misschien dat er nog een andere aanpak uitrolt, bijvoorbeeld met de inzet van warmtepanelen. Ik hoop het, want het zit me dwars dat ik niet meteen van het gas af kan. Dat ik door gebrek aan informatie, onduidelijkheid over de mate van isolatie en het gebrek aan buitenruimte (voor zonnepanelen, zonnecollector voor een zonneboiler, warmtepompunit) terecht lijk te komen bij een oplossing op… aardgas! Gelukkig kan ik wel al flink wat aan isolatie doen en ook dat is winst voor het klimaat. Overigens denk ik dat veel mensen tegen vergelijkbare hobbels voor verduurzaming aanlopen en tot vergelijkbare oplossingen komen.
En verder ben ik heel benieuwd hoe het met het beruchte tekort aan vaklui zit. Wordt vervolgd 😉
Veel gemeenten hebben als doel om in 2040 klimaatneutraal te zijn. Sommige willen dit doel zelfs eerder bereiken. Maar wat betekent het eigenlijk voor een gemeente om klimaatneutraal te worden? En hoe makkelijk of moeilijk is het om dat doel te bereiken? Lees het in zeven vragen en antwoorden.
Klimaatneutraal worden roept vraagtekens op
Hoe verwarmen we onze huizen en kantoren in een klimaatneutrale stad?
Klimaatneutraal betekent dat we geen fossiele brandstoffen meer gebruiken. Dus we verwarmen onze huizen in ieder geval niet meer met gas. Een alternatief is aansluiting van de woning op een warmtenet dat wordt gevoed met een duurzame warmtebron zoals aardwarmte. Voor de aanleg van een warmtenet moet de straat open en worden er nieuwe leidingen gelegd. Is een woning al goed geïsoleerd, of kan ze goed geïsoleerd worden, dan is een warmtepomp wellicht een betere oplossing. Ook infraroodpanelen zijn wellicht een optie. In alle gevallen geldt: hoe beter je huis geïsoleerd is, hoe minder warmte je nodig hebt. Gemeente en bewoners gaan samen op zoek naar de beste oplossingen.
Hoe koken we in een klimaatneutrale stad?
Omdat we van het gas afgaan, koken we voortaan op elektriciteit. Heel eenvoudig, met inductie of keramisch. Het eten dat we koken, komt steeds vaker uit eigen stad of uit de omgeving. Dan zijn er minder vrachtwagens en vrachtschepen nodig om het voedsel te vervoeren.
Hoe verplaatsen we ons in een klimaatneutrale stad?
Auto’s, vrachtwagens, bussen en scooters rijden straks niet meer op fossiele brandstoffen maar elektrisch. Misschien dat waterstof ook een rol gaat spelen als brandstof, maar dat is nog niet met zekerheid te zeggen. Al het vervoer wordt in ieder geval schoon en veel stiller. Dan wordt de lucht die we inademen een stuk frisser!
Het zou goed kunnen dat er veel minder auto’s op straat staan, omdat er beter openbaar vervoer is en mensen dichter bij huis werken. Veel mensen zullen een auto delen met andere bewoners in de straat of de wijk. Op die manier ontstaat er meer ruimte voor bomen, om te spelen en om fietsen te parkeren.
Hoe komen we aan stroom in een klimaatneutrale stad?
De stroom die buiten de stad wordt opgewekt, komt niet meer uit gas- of kolencentrales, maar vooral van grote windparken op zee. In de stad verschijnen veel meer zonnepanelen en zonneboilers op de daken. Steeds meer mensen wekken hun eigen elektriciteit op, vaak samen met hun buurtgenoten. Er komen ook meer grote batterijen om duurzaam opgewekte energie op te slaan tot het moment dat hij nodig is. En het zou heel goed kunnen dat de accu’s van elektrische auto’s als buffers gaan dienen (overdag de accu’s opladen met zonnestroom, ’s avonds de energie teruggeven aan het net om op te koken en tv mee te kijken). Belangrijk is dat we met zuinige apparaten en zuinig gedrag de vraag naar elektriciteit terugdringen.
Hoe makkelijk of moeilijk is het om ‘klimaatneutraal’ te worden?
Er moet veel gebeuren in relatief korte tijd, maar technisch is het niet zo ingewikkeld. Alle technologie die we nodig hebben is beschikbaar. Misschien dat er nog wat mooie nieuwe vondsten bijkomen, maar ook met wat we nu hebben, gaat het lukken. Dat wil nadrukkelijk niet zeggen dat het een eenvoudige opgave is.
Klimaatneutraal worden is namelijk wel een kwestie van knopen doorhakken, goed plannen en financiële hobbels opruimen. Want bewoners – of het nou huiseigenaren zijn of huurders – zullen alleen dan meewerken als ze de investering kunnen betalen of financieren via een lening. Bewoners die daartoe niet in staat zijn of de investering niet binnen overzienbare termijn kunnen terugverdienen, zullen die investering dan ook niet (kunnen) doen.
Wat is de rol van de gemeente?
Deze megaoperatie kan alleen maar van de grond komen, als de gemeente haar rol van regisseur en aanjager voortvarend oppakt. Dat betekent dat er flink meer menskracht en geld nodig is om met de planning en uitvoering aan de gang te gaan en om ervoor te zorgen dat huiseigenaren en huurders meedoen.
De gemeente komt hierbij als vanzelf een aantal nog niet opgeloste vraagstukken tegen zoals:
Omdat een wettelijke verplichting om huizen klimaatneutraal te maken er (vooralsnog ) niet is, kan de gemeente bewoners niet dwingen mee te werken. De gemeente moet dus vooral verleiden. Dat kan misschien zelfs leiden tot betere oplossingen, maar het kost in ieder geval meer tijd en… geld. Maar de middelen van de gemeente zijn wel beperkt.
Welke rol gaat het Rijk op zich nemen, en wanneer? Komt het Rijk met een wettelijke verplichting? En komt het Rijk met subsidies om bewoners te verleiden klimaatneutraal te worden, en komt er een financieel vangnet die de overstap echt niet zelf kunnen betalen of financieren?
In de aanloop naar een evt wettelijke verplichting is de vraag: waar ligt de grens van wat je van bewoners mag verwachten als het gaat om het investeren in klimaatneutrale huizen en woningen? En wanneer springt de overheid bij, al is het maar omdat anders de transitie niet van de grond komt?
Onzekerheden over een wettelijke verplichting en over financiële tegemoetkomingen kunnen leiden tot (strategisch) uitstelgedrag bij bewoners. Bewoners zullen in de tussentijd vooral die maatregelen nemen die makkelijk te realiseren zijn en snel terug te verdienen. Dat betekent dat een grote meerderheid van de woningen niet binnen afzienbare termijn op eigen initiatief volledig klimaatneutraal zal worden. Het goede nieuws is dat bewoners wel op grote schaal energiebesparende maatregelen zullen nemen en investeringen zullen doen in het opwekken van duurzame energie.
Is het resultaat de moeite waard?
Absoluut! Niet alleen omdat we op die manier onze bijdrage leveren aan het tegengaan van klimaatverandering. Maar ook omdat een klimaatneutrale stad een stuk groener, gezonder en meer ontspannen is dan de stad die we nu kennen.
Conclusie
De uitdaging voor gemeenten is om in dit speelveld:
een strategie te ontwikkelen die zoveel mogelijk bewoners verleidt om zelf te investeren in de energietransitie,
te zorgen dat de maatregelen die bewoners nu zelf nemen goed aansluiten op maatregelen die de gemeente nu neemt en op maatregelen die later nog zullen volgen om volledig klimaatneutraal te worden,
zelf de juiste randvoorwaarden te scheppen en investeringen te doen die hoe dan ook noodzakelijk zijn, ongeacht de besluiten die het Rijk later neemt. Daarbij kan het bijvoorbeeld gaan om het tot stand (helpen) brengen van warmtenetten,
en ondertussen krachtig te lobbyen bij het Rijk om snel een duidelijke routekaart voor het klimaatneutraal maken van Nederland te ontwerpen en daarin duidelijkheid te bieden over de vragen en dillemma’s die hierboven zijn beschreven.
Met dank aan Femke Sleegers voor het meelezen met eerdere versies
