Tag: machteloosheid

Geplaatst op

Schipbreuk met toeschouwer

Laatst ging het bij een college taal en filosofie over metaforen. De docent kwam met het beeld van een schipbreuk voor de kust met een toeschouwer die op land staat en alles ziet gebeuren maar niets kan doen. Ik vond het een zeer toepasselijk en treffend beeld voor onze actuele situatie. Ik heb er deze tekening aan gewijd.

Waarom vind ik deze metafoor zo toepasselijk? Ik denk omdat het een zo treffend beeld geeft van niet een enkele maar een hele serie situaties die helemaal de verkeerde kant op gaan. Situaties ook die stuk voor stuk resistent (lijken te) zijn voor bijsturing. Denk aan Oekraïne, denk aan Gaza, aan Trump, de Nederlandse politiek, aan de klimaatcrisis. Wat betreft dat laatste ging ik eerder op onderzoek uit naar wat maakt dat we daar niet of veel te traag op reageren. Het leverde 25+ redenen op.

Kom in actie

Het standaard antwoord op gevoelens van machteloosheid is het advies om in actie te komen. Liefst samen met gelijkgestemden, liefst concreet en behapbaar. Ik begrijp dat en weet dat het werkt, in ieder geval tijdelijk. Maar ik heb er ook dubbele gevoelens bij.

Een tijdje terug zag ik een aflevering van een Amerikaanse brandweerserie, Station 19. De zoon van een vader die bij de brandweer zit was gestopt met zijn studie medicijnen omdat hij zag dat de wereld steeds verder afgleed (o.a. klimaat) en hem zelfs op de universiteit racisme tegemoet klotste. Zijn vader begreep er niets van: waarom gooide hij deze gouden kans weg? Precies op dat moment kwam er een lading slachtoffers langs die geholpen moesten worden en ook de zoon hielp mee. Dat is wat we doen, zei zijn vader na afloop. De wereld elke dag een beetje beter maken. Wat de zoon met dit alles ging doen werd niet helemaal duidelijk.

Dilemma

Het is natuurlijk maar fictie maar wel een ‘mooi’ voorbeeld van het dilemma waar velen van ons in zitten. Erkennen dat de echte problemen te groot lijken om op te lossen of je richten op kleinere en nog enigszins beïnvloedbare problemen? Het nadeel van de eerste optie is dat je er gemakkelijk depressief van kan worden. En als je het helemaal doortrekt: wat heeft het leven dan nog voor zin? Het voordeel van de tweede optie is dat het een gevoel van succes en verbondenheid met anderen kan opleveren. Het nadeel is dat ook in deze aanpak de grote problemen buiten bereik blijven. Tenzij je gelooft in of hoopt op cascades en tipping points waarin veel kleine veranderingen grote veranderingen in gang zetten. Het is allemaal een kwestie van perspectief en uiteindelijk kan alleen de toekomst uitwijzen welke benadering meer ‘waar’ of beter is.

Rouw

Laatst las ik een artikel over anticiperende rouw. Dat is de rouw die mensen ervaren waarvan bijvoorbeeld een naaste dementie heeft, of Alzheimer. Die naaste is er fysiek nog maar ontglipt elke dag een beetje meer. Het kan gekmakend zijn. Ik zag gelijk de parallel met het klimaat. Elke dag een stukje verslechtering en het perspectief is zoals het er op dit moment voor staat vroeger of later fataal.

Dat roept gevoelens van rouw op. Volgens Elisabeth Kübler-Ross komen daar vijf fasen bij kijken: ontkenning, boosheid, onderhandelen en vechten, depressie en uiteindelijk aanvaarding. Het concept is niet onomstreden. Sowieso doorloopt niet iedereen die rouwt alle fasen, en niet iedereen doorloopt ze in deze volgorde. Zelf vind ik het wel een herkenbaar model als het om het klimaat gaat. Het lastige bij anticiperende rouw is dat zolang de patiënt nog niet overleden is er altijd hoop is op verbetering en uitstel of heel misschien zelfs genezing. Daarmee wordt ook het rouwproces gerekt en kan er dus nog niets worden afgesloten.

Onderhandelen en vechten

Als je de vijf fasen van rouwverwerking goed bekijkt, spreken de meeste fasen behoorlijk voor zich. Als maatschappij zitten we nog steeds diep in de ontkenning als het om de klimaatcrisis gaat. Wanneer het besef indaalt wat er precies aan de hand is en hoeveel er nu al elke dag kapot gaat, is boosheid niet ver weg. Dat kan boosheid tegen de brenger van het nieuws zijn, dus wetenschappers of klimaatactivisten. De boosheid kan zich ook richten tegen vervuilers of ontkenners, en natuurlijk tegen het gevoel van verlies en onmacht. Alsof je in een ruimteschip zit waar het niet goed mee gaat maar waar je niet uit kunt stappen. Depressie en aanvaarding lijken ook evident maar onderhandelen en vechten?

Wikipedia zegt daarover: “Als de verliezer merkt dat protesteren en boosheid niet helpt kan men proberen het verlies te verwerken door zich doelen te stellen of beloften te doen. Dit kan vele vormen aannemen…”. In die zin passen veel klimaatacties perfect in deze categorie. En daar is ook helemaal niks mis mee, want elke actie is op zich nuttig. En elke actie kan ook een goed gevoel opleveren. Maar als klimaatacties het rouwproces verstoren dan lijkt mij dit een lastige zaak. De kans is groot dat daarmee telkens weer teleurstelling op de loer ligt, evenals wanhoop.

Afsluitend

Ik weet ook niet wat precies de beste manier is om hiermee om te gaan. Niet voor mezelf en zeker niet voor anderen. Wat ik schreef is hoe ik er op dit moment naar kijk en misschien dat de lezer er ook iets voor zichzelf kan uithalen.

Veel zal afhangen van je inschatting hoe ver we al zijn gevorderd op de weg naar de ineenstorting van het klimaat. En in hoeverre we in staat zijn om het roer nog om te gooien, om in ieder geval het ergste te vermijden.

En om nog even bij het model van de vijf fasen van rouw te blijven: denken we dat we het klimaat kunnen redden in de derde fase van onderhandelen en vechten? Of moeten we eerst alle fasen door en kunnen we pas na de fase van aanvaarding dat we het klimaat met onze huidige manier van doen over de klif jagen in actie komen om met grote ingrepen en systeemveranderingen te redden wat er te redden valt? En ik gebruik hier bewust ‘we’ omdat grote ingrepen alleen mogelijk zijn met de steun van heel veel mensen.

Geplaatst op

Klimaatemoties –> klimoties

Dit blog gaat over klimaatemoties, omdat je bewust zijn van de werkelijke omvang en de gevolgen van klimaatverandering enorme impact kan hebben. Impact op je eigen gemoed, en daarmee ook op dat van je naasten, vrienden en collega’s. Dat maakt klimaatemoties tot een belangrijk thema.

Besef van sterfelijkheid

Ik geloof dat klimaatverandering, en zeker klimaatontwrichting, ons in essentie confronteert met de eindigheid van ons bestaan. Het inzicht dat met de ontwrichting van het klimaat de diverse life support systemen op onze planeet het vroeger of later zullen begeven, confronteert ons met onze sterfelijkheid en onze angst daarvoor.

Het besef om te zullen sterven overvalt de meesten van ons op enig moment. Het verschil is dat het nu niet wordt getriggerd door ons eigen welbevinden maar door dat van de planeet. En het gegeven dat we het als mensheid zo ingewikkeld vinden om de strijd met de broeikasemisisies aan te gaan, maakt het allemaal ook niet echt beter.

Besef van verlies

Gekoppeld aan dat besef van sterfelijkheid kan zich een gevoel van verlies van personen en zaken die dierbaar zijn ontwikkelen. Voor mijzelf is dat bijvoorbeeld het niet meer onbezorgd kunnen genieten van een mooi landschap. Het landschap is er nog, en het is lastig om te zeggen of het er anders uitziet dan pakweg 10 jaar geleden. Maar omdat ik weet dat flora en fauna het nu al zwaar hebben, en dit nog erger wordt, kijk ik er op een andere manier naar. Afstandelijker, alsof ik mij alvast aan het indekken ben voor het dreigende verlies.

Wisselende emoties

Alsof het besef van sterfelijkheid en verlies al niet zwaar genoeg zijn, roept klimaatverandering en de manier waarop we er (niet) mee omgaan ook nog een hele reeks klimaatemoties op. Emoties die elkaar ook nog eens voortdurend kunnen afwisselen. Bij mijzelf en in de gesprekken die ik hierover voer, komen de volgende emoties regelmatig terug.

Onbegrip en frustratie

Want waarom is het voor zovelen zo ingewikkeld om te zien wat er aan de hand is? Waarom ondernemen politici en ondernemers geen grootschalige actie om de uitstoot te beperken? En waarom kopen ‘we’ zoveel grote auto’s als nooit tevoren en wordt het ene na het andere passagiersrecord in de luchtvaart gebroken? Zijn we dan toch die spreekwoordelijke lemmingen die elkaar volgend van de klif afspringen?

Gespletenheid

Het is soms op z’n zachtst gezegd bevreemdend om mensen hun normale routines te zien volgen terwijl je weet dat er zich op de achtergrond een grote ramp aan het ontwikkelen is. Sterker nog, met praktisch elke routine komt de ramp dichterbij en wordt hij groter. Je wilt keihard ‘stop’ roepen maar weet dat het weinig zal uithalen. En je wilt meestal dat goede gevoel van de anderen niet verstoren. Dat kan behoorlijk gespleten voelen.

Woede en machteloosheid

Soms gaan de emoties over in woede. Woede over zoveel onbegrip en egoïsme in de wereld, woede op degenen die leugens over klimaatverandering verspreiden, woede op jezelf.

Een woede die vaak hand in hand gaat met een gevoel van machteloosheid. Want waarom ben je niet in staat bent het goede knopje te vinden om de wereld de goede kant op te sturen?

Zinloosheid

De vraag die soms onvermijdelijk opkomt als je beseft dat we stapje voor stapje richting de afgrond schuifelen, is die van ‘wat heeft er nog zin?’ En natuurlijk hebben veel dingen nog zin, en zijn veel dingen en contacten nog steeds fijn en mooi en waardevol. Maar die grote wolk aan de horizon maakt dat het vaak toch anders voelt.

Hoop en optimisme

En natuurlijk is er ook hoop en optimisme. Bijvoorbeeld over al die scholieren en studenten die in navolging van de dappere Greta Thunberg zijn gaan staken. Want waarom zouden ze leren voor de toekomst als die toekomst er zo zwart uitziet? Optimistisch over het feit dat veel media nu vaker uitgebreid en uitgesprokener berichten over de ernst en omvang van klimaatverandering. Hoopvol omdat er in een paar jaar tijd in ieder geval een deel van de bevolking anders is gaan denken over vlees eten en over vliegvakanties.

Aan de slag

Ondertussen gaat het leven door. Het is dus zaak om aan de slag te gaan om te voorkomen dat de negatieve emoties de overhand krijgen. Ik denk dat er een aantal strategieën zijn om daar aan te werken. Je kunt er om te beginnen voor kiezen om er zo mindful mogelijk mee om te gaan. Door proberen te accepteren dat de situatie zo is als hij is. En dat je in je eentje niet de hele wereld kan veranderen.

Een tweede strategie is om zelf aan de slag te gaan. Want een actieve houding voelt goed, of het in je eigen leven is of gericht op dat van anderen. In beiden gevallen geeft het extra kracht en energie om het samen met andere te doen. Kat kan bijvoorbeeld via de Klimaatgesprekken. En je kunt ook meelopen in de Klimaatmars op 10 maart om 13:00 uur op de Dam in Amsterdam. Samen voor een eerlijk klimaatbeleid waar we zsm mee aan de slag gaan. Genoeg getreuzeld want het klimaat wacht niet!

En ja, je kunt er tot slot ook over schrijven 😉


Er zijn ook nog andere manieren om met de emotionele stress van klimaatverandering om te gaan. Bijvoorbeeld ontkenning (‘het is niet waar’), agressie (‘en nou moet je echt stoppen met die onzin van je’), fatalisme (‘wat we doen maakt toch niks uit’). Maar ook apathie of juist escapisme door uit de werkelijkheid te vluchten in games of fantasieën (Netflix…).