Alweer een Prinsjesdag, alweer een Troonrede. Dit jaar sprong wat mij betreft deze zin er uit als mini-meevaller: “Onze huidige manier van leven stuit op economische, sociale en ecologische grenzen.”
Alleen hoeveel mensen zouden beseffen wat dit ècht betekent? En hoe urgent deze veranderopgave is? Wat dat betreft is deze passage helaas veelzeggend: “Toch mogen we houvast ontlenen aan de manier waarop ons land in het verleden stapsgewijs grote veranderingen heeft doorgemaakt. Die geleidelijkheid is wezenlijk. Niet alles kan en hoeft tegelijk, ook niet in het hier en nu.”
Verderop in de tekst staat gelukkig nog een alinea over de urgentie van de klimaataanpak en de energietransitie. Toch heb ik nog niet de indruk dat het kwartje gevallen. Echte urgentie ziet er anders uit.
Vorige week was een nogal ‘bijzondere’ week waarin de boeren het land vakkundig op stelten hebben gezet. De meeste politici en ook de politie wisten zich geen raad met deze vorm van transitiepijn.
De reactie van die politici weerspiegelt de radeloosheid in onze samenleving. We zijn verdeeld over het stikstofprobleem en over wat er aan te doen. Net als we verdeeld zijn over het klimaatprobleem en wat er aan te doen. En bijvoorbeeld over de groei van de luchtvaart.
De parallellen tussen deze vraagstukken zijn opvallend. In essentie gaat het steeds over de vraag of we willen toegeven dat we op een punt zijn gekomen dat we niet langer door kunnen gaan zoals we dat tot nu toe hebben gedaan. Dat we moeten stoppen met business as usual. Stoppen met de grenzen van het milieu op te rekken met steeds maar nieuwe ‘slimme’ regels die meer groei mogelijk maken. En daarmee ook meer uitputting van grondstoffen, meer milieuvervuiling en meer ontwrichting van het klimaat.
Transitiepijn
Voor iedereen die het wil zien is het duidelijk dat we moeten veranderen. Dat we toe moeten naar een meer duurzame manier van leven, consumeren en produceren. Een manier waarvan we nog niet weten hoe die er precies uit ziet.
Verandering kondigt zich aan. Er wordt ook steeds meer over gesproken en geschreven, maar heel concreet is het nog niet. En dat voelt voor velen ongemakkelijk. Het idee om minder te kunnen vliegen bijvoorbeeld voelt voor velen als een inbreuk op hun levensstijl. Een inbreuk die ze zich maar moeilijk kunnen of willen voorstellen.
Aan de producentenkant zien we weerstand bij onder meer de boeren, de olie- en gassector en de luchtvaartsector. Zij begrijpen heel goed dat hun huidige bedrijfsmodel zijn langste tijd heeft gehad. Maar zij willen ook tijd rekken omdat veranderen pijn doet en geld kost.
Op die manier neemt de transitiepijn voorlopig nog verder toe. Waarschijnlijk zal hij pas afnemen zodra de transitie echt vorm krijgt.
Wat doet de politiek?
Terwijl de urgentie om te handelen, de maatschappelijke spanningen en de transitiepijn verder oplopen, doen veel politici denken aan de bekende konijnen in de koplampen. Bevroren en angstig turen zij in een ongewisse toekomst en vragen zich af welke rol zij kunnen, nee moeten pakken. Sommigen pleiten hartstochtelijk voor meer tempo en voor de invoering van bepaalde oplossingen. Anderen staan vooral op de rem en zeggen dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen. Een derde groep hamert vooral op draagvlak en behoud van werkgelegenheid.
Je zou kunnen zeggen, de politiek is hiermee een perfecte afspiegeling van de samenleving. En dat is ergens ook weer geruststellend.
Zoeken naar leiderschap
Maar komen we op deze manier ook verder? Een terechte vraag, want voorlopig laat de politiek als geheel nog verrassend weinig leiderschap zien. Dit roept de vraag op waar het leiderschap om onze samenleving door de transitie heen te loodsen dan wèl zit.
Gelukkig wordt de transitie niet op één plek uitgevonden. Daar is het vraagstuk ook veel te complex en veelzijdig voor. Er vinden nu al op veel verschillende plekken veelbelovende initiatieven plaats. Maar de daaruit voortkomende kennis en ervaringen moeten wel slim gecombineerd en opgeschaald worden. En daar is leiderschap voor nodig. En daar hebben we de politiek en de overheid bij nodig.
Open en leergierige houding
Het wachten is nu op het moment dat politiek en overheid zich ten diepste realiseren dat een transitie noodzakelijk én urgent is. En dat zij dan open staan voor een zoektocht waarin niet belangen maar transitiedoelen leidend zijn.
En dat zij dan een open en leergierige houding aan de dag leggen gericht op het selecteren, opschalen en helpen implementeren van best practices. Een aanpak waarin ook de laatste wetenschappelijke inzichten een plek krijgen, en die wordt ondersteund met bewezen instrumenten als regelgeving, belasting, heffingen en subsidies. Zodat we ons voortvarend kunnen transformeren naar een fossielvrije, circulaire en sociaal rechtvaardige samenleving waarin natuur en biodiversiteit weer de plek krijgen die ze verdienen.
Druk vanuit de samenleving
Maar de politiek en de overheid zal niet zomaar uit zichzelf veranderen. Veranderen is immers moeizaam en pijnlijk, zowel voor mensen als voor organisaties en instituties. Aanmoediging om te veranderen is dan ook meer dan welkom.
Die aanmoediging bestaat uit druk vanuit de samenleving. Elk idee, elk gesprek, elke tweet helpt daarbij. En ook de klimaat- en boerendemonstraties van de afgelopen weken dragen hun steentje bij.
Laten we hopen dat de toenemende transitiepijn in onze samenleving zich snel vertaalt in overtuigende prikkels om te veranderen. En om leiderschap te tonen.
Ik durf te wedden dat de meesten die met het klimaat bezig zijn dit dilemma herkennen. Communiceer ik vooral positief nieuws of laat ik vooral zien dat de mensheid veel te traag in actie komt? Mensen schijnen slecht nieuws te negeren. En misschien erger nog: slecht nieuws zou zelfs kunnen leiden tot een apathische of defaitistische houding. “Als het zo groot is, dan maakt mijn kleine bijdrage ook niet uit.”
Goede voorbeelden daarentegen geven een positief gevoel en moedigen aan die goede voorbeelden te volgen. Vooral als degenen die het goede voorbeeld geeft, dicht bij je staan. Peer-to-peer-beïnvloeding heet dit mechanisme met een duur woord. ‘Goed voorbeeld doet volgen’ luidt niet voor niets een bekend Nederlands spreekwoord. ‘Handelingsperspectief bieden’ noemen beleidsmakers dit. Oftewel: mensen zijn kuddedieren die zich voortdurend spiegelen aan hun omgeving.
If the world were a bank it would already have been saved
Alle tijd van de wereld
Als we alle tijd van de wereld zouden hebben, zou ik groot voorstander zijn van alleen positief nieuws. Alleen… die tijd hebben we niet meer. Alle tekenen wijzen er op dat het klimaat veel sneller verandert dan we dachten. Dat is een best wel schokkend inzicht. En het vereist dus ook veel snellere actie.
Maar ondertussen zie ik om mij heen vooral veel business as usual. Mensen gaan gewoon op vakantie, de EU ruziet over een nieuwe baas en Shell blijft olie en gas oppompen. Schiphol mag verder groeien en het kabinet gaat niet voldoen aan het Urgendavonnis. En het klimaatakkoord hangt aan elkaar van maatregelen die verder moeten worden uitgewerkt. Het kabinet vermijdt zorgvuldig elk signaal dat we in een precaire situatie zitten. Vermoedelijk omdat het vreest dat de achterban dat soort nieuws slecht trekt. Om gek van te worden. De wereld lijkt wel in coma.
Fridays for Future Germany
Het is niet dat er niets gebeurt of dat het klimaat niet leeft. In Duitsland heeft de groene partij bij de Europese verkiezingen gigantisch gewonnen. De klimaatcrisis is daar ineens een groot issue, en de traditionele partijen zagen het niet aankomen.
Al ruim 6 maanden gaan er elke vrijdag tienduizenden scholieren en ook steeds meer ouders en grootouders de straat op. Ondertussen groeit bij hen de frustratie omdat de politiek het protest eerst wegwimpelde en nu maar niet tot besluiten kan komen. Het is geen gewaagde voorspelling dat steeds meer mensen zich zullen aansluiten bij groepen zoals Extinction Rebellion die vreedzaam protesteren op basis van burgerlijke ongehoorzaamheid.
Hoe verder?
Maar hoe gaat het nu verder? Meerdere scenario’s zijn denkbaar. Het meest waarschijnlijke vind ik een scenario dat er versneld meer draagvlak groeit voor ingrijpende maatregelen. Eerst nog wat schoorvoetend maar dan steeds rigoureuzer. Denk bijvoorbeeld aan een besluit de luchtvaart niet te laten groeien en wat later zelfs te laten krimpen. Er zal een moment komen dat de grote politieke partijen ‘om’ zullen gaan. Dat ze wel ‘om’ zullen moeten omdat de kiezers dat vragen. De vraag is alleen hoe snel ‘snel’ zal zijn. En hoeveel klimaat en wereld dan nog over is.
Ondertussen moeten we het hebben van positief nieuws én van acties die laten zien dat het draagvlak groeit. Maar mensen mogen ook niet denken dat het vanzelf wel goedkomt. Dus we hebben ook berichten en acties nodig die laten zien dat we geen tijd te verliezen hebben. Good cop or bad cop, we hebben ze allebei nodig.
En verder is het wachten op het moment dat BN-ers zich uitspreken over de klimaatcrisis. Liefst in combinatie met positieve veranderingen in hun lifestyle. Wie durft de eerste te zijn?
Klimaatverandering heeft invloed op onze gezondheid. Veel mensen denken dat klimaatverandering iets is van ‘daar en straks’, en niet van ‘hier en nu’. Een onlangs gepubliceerd rapport van The Medical Society Consortium on Climate & Health laat zien dat dit beeld niet klopt. Ook nu al heeft klimaatverandering impact op onze gezondheid.
Het is – in ieder geval voor mij – het eerste rapport dat ik ken dat hier op inzoomt. Het rapport gaat over de situatie in de VS, maar kan volgens mij bijna 1-op-1 worden vertaald naar de Nederlandse situatie.
Klimaat beïnvloedt onze gezondheid
Effecten van klimaatverandering op de gezondheid
Kort en krachtig bespreekt het rapport acht thema’s. Ik loop ze in het kort langs.
Extreme hitte
Klimaatverandering leidt tot meer hete dagen en langere en heftigere hittegolven. Dat is gevaarlijk voor kinderen, ouderen en zieken, maar bijvoorbeeld ook voor mensen die veel buiten werken en sporten. Zo worden in de VS elk jaar 9000 high school sporters behandeld voor hittegerelateerde ziekten.
Extreem weer
Klimaatverandering leidt tot extremer weer zoals stormen, heftige regenval, overstromingen maar ook droogte. Hierdoor kunnen voorzieningen uitvallen, of moeten mensen hun huizen verlaten en een veilige locatie opzoeken. Al deze gebeurtenissen kunnen leiden tot letsel en zelfs de dood. Kinderen, ouderen, arme mensen en gehandicapten zijn extra kwetsbaar. De VS heeft de afgelopen jaren diverse van dit soort rampen en/of evacuaties meegemaakt.
Luchtverontreiniging
Klimaatverandering beïnvloedt luchtkwaliteit door meer smog, rook van bosbranden en meer pollen in de lucht. Dit laatste komt doordat de planten die de pollen produceren, beter groeien door klimaatverandering. Allergieën en astma komen daardoor vaker voor, en worden ernstiger.
Teken en muskieten
Het veranderende klimaat maakt het voor ziektedragers zoals teken, muskieten en vlooien makkelijker zich te vermenigvuldigen en zich te verspreiden naar gebieden waar ze eerst niet kwamen. Hierdoor rukken ziektes als Lyme, het West Nijl Virus en dengue koorts op. Zelfs malaria kan in de VS opnieuw zijn intrede doen.
Besmet water
Door heftige regenval en overstromingen kan oppervlaktewater verontreinigd raken, met giftige stoffen of bijvoorbeeld mest. Door hogere temperaturen groeien algen, parasieten en virussen makkelijker en kunnen mensen en dieren ziek maken die er in zwemmen of er van drinken.
Besmet voedsel
Ook gewassen op het land kunnen worden aangetast door ziekten die zich door klimaatverandering makkelijker verspreiden. In reactie hierop gebruiken boeren extra pesticiden die op hun beurt het voedsel niet gezonder maken.
Geestelijke gezondheid
Mensen die extreme weersomstandigheden meemaken en die bijvoorbeeld voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van landbouw en natuur kunnen door klimaatverandering stress ervaren en klachten als depressie, angst en posttraumatische stress ontwikkelen. Ik denk zelf dat er meer aan de hand kan zijn dan dit, zie hiervoor ook verder in dit blog.
Voedselproductie
Meer CO2 in de lucht leidt tot minder voedingswaarde in voedselgewassen. Bovendien zullen meer planten worden beschadigd door droogte of juist extreme regenval, overstromingen, storm en hagel en ziekten. Minder voedselproductie kan leiden tot voedseltekorten en daarmee tot gezondheidsschade.
Stoppen met fossiele brandstoffen
Deze inventarisatie is heftige materie om te lezen. Om erger te voorkomen, moeten we dan ook zo snel mogelijk stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen, aldus het rapport.
Wat mij opvalt is dat het rapport bij de effecten op de geestelijk gezondheid alleen spreekt over gebeurtenissen als gevolg van extreme weersomstandigheden. Misschien is dat logisch, kijkend naar de heftige gebeurtenissen in de VS, maar het lijkt me een te beperkte benadering.
Zo ervaren veel klimaatwetenschappers en -activisten klachten als gevolg van hun werk. Elke dag bezig zijn met een zo heftige ontwikkeling als klimaatverandering, terwijl de reactie vanuit maatschappij, bedrijfsleven en politiek daarop zo teleurstellend laks en traag is, kan ziekmakend zijn. Het roept ook de vraag op: kan of moet ik meer doen om de boodschap en de urgentie te laten doordringen?
Ook verwacht ik dat naarmate de klimaatverandering voortschrijdt meer mensen klachten zullen ervaren door het gebrek aan toekomstperspectief. Hoe reageer je op steeds nieuwe klimaatrampen en vluchtelingenstromen? En wat doet het met je psyche als de kansen om je te ontplooien verslechteren in plaats van te verbeteren?
Symposium Klimaatstemming
Wat dat betreft is het bijzonder dat op 9 juni 2017 in Leiden een symposium wordt georganiseerd over de effecten van klimaatverandering op de geestelijke gezondheid. Het is de eerste keer dat ik een evenement over dit thema zie langskomen.
De internetpagina van het symposium zegt er het volgende over. Op dit symposium staan we stil bij de effecten van klimaatverandering op het menselijk gemoed. Hoe reageren we op deze veranderingen en dreigingen? Hoe gaan we om met reacties als ontkenning, apathie, angst, depressie en dreigende paniek? Wie vangt wie op in de toekomst, wie zorgt er voor wie, en op welke manier?
Het zou me niets verbazen als we hier in de nabije toekomst meer over gaan horen.
Komt een gezin bij Dr. Phil. Vader en moeder zijn begin 40, dochterlief is bijna aan het puberen. De gezinsleden vertellen over hun probleem. Het begon met hun dochter. Ze zuigt al het slechte nieuws op en ze wordt er neerslachtig van. Lusteloos en angstig, bang voor de toekomst. Er is zoveel slecht nieuws, maar het is vooral het nieuws over het klimaat dat erin hakt. De ouders zijn bang dat hun dochter depressief wordt, of het misschien al is.
Vieze kolen en schone energie
Dr. Phil vraagt door
Hoe gaan jullie ermee om, vraagt Dr. Phil aan de ouders. Eh nou, zegt de vader, goede vraag. Eerst zeiden we dat het allemaal wel meevalt, dat ze zich geen zorgen hoeft te maken, dat het wel goed komt. Maar daar werd ze alleen maar boos van, en kwam met allemaal artikelen aanzetten waaruit bleek dat het dus niet meevalt. De moeder vult aan: en toen moesten we die artikelen natuurlijk lezen en nu weten we het eigenlijk ook niet meer. We hadden ons er nooit zo goed in verdiept, maar nu zijn we er ook niet meer gerust op. Ze kijkt Dr. Phil vragend aan.
Wat zullen de buren zeggen?
Wat doet het met jullie als ouders, wil Dr. Phil weten. Nou we maken ons best wel zorgen, zegt de moeder. Vooral om de toekomst voor onze dochter, maar we zijn ook bang voor chaos in de wereld als de klimaatverandering doorzet. En we voelen ons schuldig dat we er niks aan doen, zegt de vader. Maar we willen ons leven zoals we dat nu hebben niet opgeven. En bovendien, het is toch raar als wij zuiniger gaan leven vanwege het klimaat en de buren gaan lekker door met alles wat juist slecht is voor het klimaat. Wij gaan in ons eentje heus het klimaat niet redden maar hebben wel een minder leuk leven. En grote kans dat de buren ons uitlachen. Misschien niet waar we bij zijn, maar wel achter onze rug.
De reactie van Dr. Phil
Dr. Phil knikt, het is hem wel zo’n beetje duidelijk. Luister, zegt hij. Het is goed dat jullie dit durven te vertellen, want ik weet zeker dat jullie niet het enige gezin zijn dat hiermee worstelt. En het is ook een moeilijk probleem. Het gaat om een heel groot probleem, dat alleen kan worden opgelost als heel veel mensen in beweging komen. Want we hebben onze welvaart opgebouwd door 200 jaar lang kolen, olie en gas te verbranden. Daardoor komt al die CO2 vrij die in miljoenen jaren juist uit de lucht was opgenomen door planten die vervolgens zijn afgestorven en samengedrukt en waaruit vervolgens de fossiele brandstoffen zijn ontstaan. En omdat die CO2 niet meer in de lucht zat, hebben we zo lang in een best wel stabiel klimaat kunnen leven.
Dr. Phil laat deze figuur zien (met dank aan Climate Central) en legt uit dat al miljoenen jaren het niveau van de CO2 in de atmosfeer fluctueert volgens een natuurlijke cyclus. Het niveau is nooit boven 300 ppm (deeltjes met miljoen) gekomen. Maar omdat we zoveel fossiele brandstoffen verbranden, zijn we in 2015 voor het eerst door het plafond van 400 ppm geschoten. Inmiddels zitten we al op 404 ppm. 450 ppm wordt als magische grens gezien waarboven de kans heel groot is dat het klimaat onherstelbaar beschadigt. Maar… feitelijk weten ook bij het huidige CO2-niveau niet goed wat het klimaat gaat doen, en zien we nu al grote verstoringen.
CO2 doorbreekt 400 ppm-grens in 2015 (bron: http://www.climatecentral.org/gallery/graphics/400000-years-of-carbon-dioxide)
Het grote plaatje
Dit is het grote plaatje, zegt Dr. Phil. En we weten al meer dan 25 jaar dat we met onze levenswijze de klimaatverandering veroorzaken. Maar helaas zijn we met zijn allen heel erg laks geweest. En dat is eigenlijk onverteerbaar. Het is alsof de tandarts je elk jaar waarschuwt dat je niet zoveel moet snoepen en je tanden beter moet gaan poetsen. En dat je eigenlijk ook elke avond moet flossen, of met een tandenstoker aan de gang. Maar dat je dat dan toch niet doet en er op een gegeven moment achter komt dat een aantal tanden zo beschadigd is dat ze moeten worden getrokken. En dat je dan spijt hebt, heel veel spijt. Omdat een kleine gedragsverandering een grote impact had kunnen hebben.
Schone technologie
Zo is het ook met het klimaat. We hadden veel meer energie kunnen besparen. En veel meer schone energie kunnen opwekken. Dat hebben we onvoldoende gedaan. Maar gelukkig is er nu nog meer schone technologie beschikbaar voor energiebesparing, mobiliteit en om schone energie op te wekken. Daar moeten we nu heel snel mee aan de gang, voor het echt te laat is. Er zijn wetenschappers die zeggen dat we elke 10 jaar onze CO2-uitstoot met de helft moeten verminderen. De ouders en hun dochter luisteren geboeid.
Wat de ouders zelf kunnen doen
De angst en verlamming die jullie voelen is omdat jullie jezelf in de weg zitten, zegt Dr Phil tegen de ouders. Je weet dat je niet goed bezig bent, maar je doet er niets aan omdat je bang bent voor softie te worden uitgemaakt. Wat we nodig hebben is dat mensen opstaan, zich uitspreken en actie ondernemen. Vergelijk het met al die dappere mensen die overal op de wereld tijdens de Tweede Wereldoorlog opstonden om de nazi’s en de Japanners te verslaan. Zij zaten er ook niet op te wachten, maar hebben wel die stap gezet. Omdat het nodig was. En dat terwijl zij letterlijk hun leven konden verliezen.
En wat hebben wij nou helemaal te verliezen? Sommige dingen worden anders, oké. Stel je neemt zonnepanelen, koopt een elektrische auto, isoleert je huis en eet minder vlees. Dat is best overzichtelijk toch? En als je je politici onder druk zet om die maatregelen te nemen wat buiten jouw bereik ligt, dat is ook niet zo moeilijk toch? Zodat er bijvoorbeeld een stevige prijs komt op CO2-uitstoot, en dat de kolencentrales dichtgaan. En dat er een slimme lening of regeling komt voor mensen die niet genoeg geld hebben om hun huis te isoleren.
Dr. Phil sluit af
Dr. Phil gaat vervolgt: op het moment dat je zelf het heft in handen neemt, voel je je beter. En misschien lachen de buren je niet uit, maar volgen ze je. Dit is een rechtvaardige strijd, voor je toekomst van jezelf, je dochter en de planeet! Ik zal je erbij helpen zodat je er niet alleen voor staat. Een goede vriend van mij heeft een bedrijf dat zonnepanelen installeert, die kan ik aan jullie voorstellen. Jullie krijgen van mij een kookboek met lekkere gerechten met vleesvervangers. Dit jaar en volgend jaar komen nieuwe modellen elektrische auto’s op de markt met een groot bereik en qua prijs vergelijkbaar met middenklassers op benzine en diesel. Misschien zit daar iets tussen voor jullie? En ga eens bij je gemeente kijken wat ze allemaal aan energiebesparing doen. EN aan de opwekking van duurzame energie. Als je denkt dat het beter kan, of je het niet kunt vinden, stuur dan een mailtje naar burgemeester, wethouders en gemeenteraadsleden. En kijk eens op Facebook of er andere mensen of groepen actief zijn in jouw gemeente.
De ouders beloven het te gaan doen. Dr. Phil knikt goedkeurend, en belooft plechtig ze te daarbij te gaan volgen.
De scenes in dit blog zijn volstrekt fictief. Ik weet niet eens of Dr. Phil het ooit over klimaatverandering heeft gehad. Maar ik heb hem vaak aan het werk gezien tijdens de fitness – zonder geluid, met ondertitels – en ik denk dat hij ongeveer zo ermee zou omgaan. Heb je opmerkingen of tips, laat het me weten!
In mijn vorige blog schreef ik over de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering. En over de belemmeringen om hier iets aan te doen. En dat alles samengevat in één schema. Maar hoe zou de toekomst eruit kunnen zien in een wereld met klimaatverandering? Om dat te onderzoeken heb ik drie scenario’s voor klimaatverandering opgesteld.
Wat gaat de toekomst ons brengen?
Urgentiegevoel
Voor deze scenario’s heb ik er voor gekozen om het urgentiegevoel en de internationale samenwerking op de assen te zetten. Een hoog urgentiegevoel wil zeggen dat er in de samenleving en dus ook in politiek, bedrijfsleven en media het gevoel heerst dat we voortvarend aan de slag moeten. De uitstoot van CO2 moet zo snel mogelijk naar 0, en problemen op de weg daarnaartoe worden daadkrachtig opgelost. Een laag urgentiegevoel betekent dat er vooral veel wordt gepraat en weinig wordt gedaan. Er is veel aandacht voor mensen of bedrijven die in de transitie naar een samenleving zonder fossiele brandstoffen duurder uit zijn of er op achteruit gaan, en dat probleem wordt niet echt opgelost. Daardoor durft de overheid de regels en belastingen niet aan te passen, blijven vernieuwingen hangen en treedt er veel vertraging op.
Internationale samenwerking
Op de horizontale as staat de internationale samenwerking. Die is erg belangrijk omdat landen veel minder bereid zullen zijn flink te investeren in een economie zonder fossiele brandstoffen als andere landen dat niet ook doen. Dat betekent dat die andere landen immers wel de lusten hebben, maar niet de lasten. Internationale samenwerking is ook belangrijk omdat de minder rijke landen aangewezen zijn op hulp uit de rijkere landen. Zonder die hulp zijn de nieuwste technologieën waarmee fossiele brandstoffen overbodig worden niet te betalen.
Zoals ook uit het schema blijkt, kan klimaatverandering leiden tot economische achteruitgang, werkloosheid, klimaatvluchtelingen en conflicten. Dit soort problemen leidt ertoe dat regeringen en samenlevingen vooral met die problemen in het ‘hier en nu’ bezig zullen zijn en veel minder met internationale samenwerking en hulp aan armere landen. Het aanpakken van klimaatverandering loopt dan forse vertraging op.
Scenario’s voor klimaatverandering
Drie scenario’s voor klimaatverandering
De combinatie van deze twee assen levert drie scenario’s op, zoals hierboven is te zien in de figuur. (De combinatie van een hoog urgentiegevoel en een lage internationale samenwerking vind ik niet echt echt een geloofwaardig scenario.) Hierna zal ik de scenario’s in het kort typeren.
‘Business as usual’
Dit scenario lijkt een beetje op de wereld waarin we nu leven. De intenties zijn goed, zie bijvoorbeeld het huidige Energie-akkoord en het Verdrag van Parijs. Maar op de een of andere manier ‘winnen’ problemen als de betaalbaarheid van de zorg, de pensioenen en ‘de nationale identiteit’ het steeds weer van het klimaat. Journalisten vragen er niet naar, en de meeste politici beginnen er niet over. De aanpak van de klimaatverandering staat vaak op doorbreken, maar we hikken er met zijn allen gigantisch tegenaan en dat duurt nog een hele tijd voort. Voor veel mensen geldt dat het prettiger is hun belevingswereld zolang mogelijk te houden zoals hij nu is.
En voor de bedrijven die in fossiele brandstoffen doen of ervan afhankelijk zijn is het winstgevend om de transitie uit te stellen. Het kan bijvoorbeeld niet anders of de luchtvaart, die veel CO2 uitstoot, zal flink krimpen door strengere regels, belastingen en dus duurdere tickets. Hun lobby is erg succesvol.
Naarmate de tijd voortschrijdt, wordt steeds duidelijker dat het halen van het 2-gradendoel verder uit beeld raakt. Stap voor stap wordt het doel naar boven bijgesteld, maar nooit gehaald. Hoewel de gevolgen van de klimaatverandering steeds zichtbaarder worden, treedt er een soort van moeheid op bij het grote publiek. Een beetje vergelijkbaar met hoe we nu omgaan met armoede en ongelijkheid in de derde wereld.
‘Nieuw elan’
Hoe anders is dat in dit scenario. Na een lange aanloop ontstaat er een ware CO2-reductiewedloop. Ineens is iedereen ‘om’, nou ja, bijna iedereen dan. Maar een overgrote meerderheid van de bevolking ziet de noodzaak van een transitie in. Het feit dat er heel veel technologieën en innovatieve producten klaar op de plank liggen, helpt daarbij enorm.
Er ontstaan veel nieuwe banen door het op grote schaal isoleren van huizen en het aanleggen van warmtenetten. Voor huiseigenaren die de verplichte isolatie niet kunnen betalen, worden financieringsconstructies bedacht. Sommige van de armere landen gaan er dankzij de duurzame energiesystemen flink op vooruit. Stroom en internet op het platteland leiden op het gebied van innovatie, economie en emancipatie tot flinke stappen vooruit. Een golf van optimisme gaat de wereld over.
Dat neemt niet weg dat er veel schade optreedt door de opwarming van de aarde. Maar dankzij wereldwijde solidariteit wordt de ellende redelijk opgevangen. Belangrijker is dat het er op lijkt dat de opwarming tot staan kan worden gebracht.
‘Ieder voor zich’
Dit is in vergelijking met de beide andere scenario’s het meest duistere. De urgentie om te handelen ontbreekt net als in ‘Business as usual’, maar bovendien valt de internationale samenwerking langzaam maar zeker uit elkaar. Landen die – steeds heftiger – met klimaatverandering worden geconfronteerd, zijn niet langer bereid constructief mee te werken aan CO2-reductie. In ieder geval niet totdat de rijke landen, de grootste veroorzakers van het probleem die ook nog eens het minst getroffen worden, op grote schaal hun verantwoordelijkheid nemen. Maar die zijn daar ondanks de nodige beloften niet toe bereid. Dat wordt door de getroffen landen als heel oneerlijk en niet-solidair gezien.
Door de afnemende landbouwproductie wordt voedsel wereldwijd een steeds schaarser goed en de prijzen stijgen enorm. De rijke landen schroeven hun noodhulp dan ook steeds verder terug. De strijd om schaars water en voedsel leidt tot een serie van kleine en grote conflicten in Azië en Afrika. Een langdurige wereldwijde recessie is het gevolg.
Uit pure noodzaak om niet overspoeld te raken, beschermen rijke landen zich met muren en prikkeldraad tegen vluchtelingenstromen. Zelfs Europa valt uiteen in een relatief rijk en ongeschonden noordelijk en een arm en door droogte en hitte geteisterd zuidelijk deel. Gevolg van dit alles is dat de aarde steeds verder en onherstelbaar opwarmt. Het laat zich raden wat dit met de psyche van mensen en samenlevingen doet.
Dit is mijn derde blog. Laat je me weten wat het bij je losmaakt, en wat je mist?!
