Categorie: Kennis en inzicht

Geplaatst op

Stemadvies

Verkiezingsdag. Het ultieme moment om – in alle bescheidenheid – een stemadvies te geven. En dan niet alleen qua partij, maar zeker ook qua onderwerp.

Een groeiende groep mensen maakt zich zorgen over het ontbreken van het thema KLIMAAT in de debatten. Wat willen de politieke partijen doen op dit naar mijn mening grootste thema van de komende jaren en zelfs decennia?

Klimaatverandering zal ons leven sterk beïnvloeden, en die invloed zal groter worden naarmate we langer wachten met de overstap naar een samenleving waarin we niet langer afhankelijk zijn van olie, kolen en gas. In het schema dat je elders op deze blog kunt vinden geef ik aan wat de gevolgen van de klimaatverandering zijn.

Wat willen de politieke partijen?

De Correspondent heeft onderzoek gedaan naar wat partijen willen met het klimaat. Zie bijgaand artikel. Er zijn 4 partijen, namelijk D66, GL, CU en Partij voor de Dieren die voorop lopen. Er zijn ook achterblijvers: “De programma’s van VVD, PvdA en SP daarentegen bevatten onvoldoende maatregelen om de doelen uit het Klimaatverdrag van Parijs te halen.”

De conclusie van Jelmer Mommers van De Correspondent in het kort:

“Als je vindt dat de overheid de hoofdrol moet spelen in het grijpen van deze kansen, dan kun je het beste stemmen op GroenLinks, de Partij voor de Dieren of de ChristenUnie. Als je erop vertrouwt dat ‘de markt’ met enige hulp de juiste oplossingen zal leveren, is D66 een prima optie.”

Daar sluit ik me graag bij aan, waarbij ik zelf voor die ene partij uit 1966 ga

Geplaatst op

Scenario’s voor klimaatverandering

In mijn vorige blog schreef ik over de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering. En over de belemmeringen om hier iets aan te doen. En dat alles samengevat in één schema. Maar hoe zou de toekomst eruit kunnen zien in een wereld met klimaatverandering? Om dat te onderzoeken heb ik drie scenario’s voor klimaatverandering opgesteld.

Wat gaat de toekomst ons brengen?
Wat gaat de toekomst ons brengen?

Urgentiegevoel

Voor deze scenario’s heb ik er voor gekozen om het urgentiegevoel en de internationale samenwerking op de assen te zetten. Een hoog urgentiegevoel wil zeggen dat er in de samenleving en dus ook in politiek, bedrijfsleven en media het gevoel heerst dat we voortvarend aan de slag moeten. De uitstoot van CO2 moet zo snel mogelijk naar 0, en problemen op de weg daarnaartoe worden daadkrachtig opgelost. Een laag urgentiegevoel betekent dat er vooral veel wordt gepraat en weinig wordt gedaan. Er is veel aandacht voor mensen of bedrijven die in de transitie naar een samenleving zonder fossiele brandstoffen duurder uit zijn of er op achteruit gaan, en dat probleem wordt niet echt opgelost. Daardoor durft de overheid de regels en belastingen niet aan te passen, blijven vernieuwingen hangen en treedt er veel vertraging op.

Internationale samenwerking

Op de horizontale as staat de internationale samenwerking. Die is erg belangrijk omdat landen veel minder bereid zullen zijn flink te investeren in een economie zonder fossiele brandstoffen als andere landen dat niet ook doen. Dat betekent dat die andere landen immers wel de lusten hebben, maar niet de lasten. Internationale samenwerking is ook belangrijk omdat de minder rijke landen aangewezen zijn op hulp uit de rijkere landen. Zonder die hulp zijn de nieuwste technologieën waarmee fossiele brandstoffen overbodig worden niet te betalen.

Zoals ook uit het schema blijkt, kan klimaatverandering leiden tot economische achteruitgang, werkloosheid, klimaatvluchtelingen en conflicten. Dit soort problemen leidt ertoe dat regeringen en samenlevingen vooral met die problemen in het ‘hier en nu’ bezig zullen zijn en veel minder met internationale samenwerking en hulp aan armere landen. Het aanpakken van klimaatverandering loopt dan forse vertraging op.

Scenario's voor klimaatverandering - maart 2017
Scenario’s voor klimaatverandering

Drie scenario’s voor klimaatverandering

De combinatie van deze twee assen levert drie scenario’s op, zoals hierboven is te zien in de figuur. (De combinatie van een hoog urgentiegevoel en een lage internationale samenwerking vind ik niet echt echt een geloofwaardig scenario.) Hierna zal ik de scenario’s in het kort typeren.

‘Business as usual’

Dit scenario lijkt een beetje op de wereld waarin we nu leven. De intenties zijn goed, zie bijvoorbeeld het huidige Energie-akkoord en het Verdrag van Parijs. Maar op de een of andere manier ‘winnen’ problemen als de betaalbaarheid van de zorg, de pensioenen en ‘de nationale identiteit’ het steeds weer van het klimaat. Journalisten vragen er niet naar, en de meeste politici beginnen er niet over. De aanpak van de klimaatverandering staat vaak op doorbreken, maar we hikken er met zijn allen gigantisch tegenaan en dat duurt nog een hele tijd voort. Voor veel mensen geldt dat het prettiger is hun belevingswereld zolang mogelijk te houden zoals hij nu is.

En voor de bedrijven die in fossiele brandstoffen doen of ervan afhankelijk zijn is het winstgevend om de transitie uit te stellen. Het kan bijvoorbeeld niet anders of de luchtvaart, die veel CO2 uitstoot, zal flink krimpen door strengere regels, belastingen en dus duurdere tickets. Hun lobby is erg succesvol.

Naarmate de tijd voortschrijdt, wordt steeds duidelijker dat het halen van het 2-gradendoel verder uit beeld raakt. Stap voor stap wordt het doel naar boven bijgesteld, maar nooit gehaald. Hoewel de gevolgen van de klimaatverandering steeds zichtbaarder worden, treedt er een soort van moeheid op bij het grote publiek. Een beetje vergelijkbaar met hoe we nu omgaan met armoede en ongelijkheid in de derde wereld.

‘Nieuw elan’

Hoe anders is dat in dit scenario. Na een lange aanloop ontstaat er een ware CO2-reductiewedloop. Ineens is iedereen ‘om’, nou ja, bijna iedereen dan. Maar een overgrote meerderheid van de bevolking ziet de noodzaak van een transitie in. Het feit dat er heel veel technologieën en innovatieve producten klaar op de plank liggen, helpt daarbij enorm.

Er ontstaan veel nieuwe banen door het op grote schaal isoleren van huizen en het aanleggen van warmtenetten. Voor huiseigenaren die de verplichte isolatie niet kunnen betalen, worden financieringsconstructies bedacht. Sommige van de armere landen gaan er dankzij de duurzame energiesystemen flink op vooruit. Stroom en internet op het platteland leiden op het gebied van innovatie, economie en emancipatie tot flinke stappen vooruit. Een golf van optimisme gaat de wereld over.

Dat neemt niet weg dat er veel schade optreedt door de opwarming van de aarde. Maar dankzij wereldwijde solidariteit wordt de ellende redelijk opgevangen. Belangrijker is dat het er op lijkt dat de opwarming tot staan kan worden gebracht.

‘Ieder voor zich’

Dit is in vergelijking met de beide andere scenario’s het meest duistere. De urgentie om te handelen ontbreekt net als in ‘Business as usual’, maar bovendien valt de internationale samenwerking langzaam maar zeker uit elkaar. Landen die – steeds heftiger – met klimaatverandering worden geconfronteerd, zijn niet langer bereid constructief mee te werken aan CO2-reductie. In ieder geval niet totdat de rijke landen, de grootste veroorzakers van het probleem die ook nog eens het minst getroffen worden, op grote schaal hun verantwoordelijkheid nemen. Maar die zijn daar ondanks de nodige beloften niet toe bereid. Dat wordt door de getroffen landen als heel oneerlijk en niet-solidair gezien.

Door de afnemende landbouwproductie wordt voedsel wereldwijd een steeds schaarser goed en de prijzen stijgen enorm. De rijke landen schroeven hun noodhulp dan ook steeds verder terug. De strijd om schaars water en voedsel leidt tot een serie van kleine en grote conflicten in Azië en Afrika. Een langdurige wereldwijde recessie is het gevolg.

Uit pure noodzaak om niet overspoeld te raken, beschermen rijke landen zich met muren en prikkeldraad tegen vluchtelingenstromen. Zelfs Europa valt uiteen in een relatief rijk en ongeschonden noordelijk en een arm en door droogte en hitte geteisterd zuidelijk deel. Gevolg van dit alles is dat de aarde steeds verder en onherstelbaar opwarmt. Het laat zich raden wat dit met de psyche van mensen en samenlevingen doet.

Dit is mijn derde blog. Laat je me weten wat het bij je losmaakt, en wat je mist?!

Geplaatst op

Klimaatverandering in een schema

Oorzaken, gevolgen en belemmeringen van de aanpak van klimaatverandering in een schema
Oorzaken, gevolgen en belemmeringen van de aanpak van klimaatverandering in een schema

[Tip: om het schema uit te vergroten, klik op het schema en selecteer ‘view image’ en vergroot het plaatje.]

 

Meer overzichtelijke en toegankelijke kennis nodig

Er wordt steeds meer geschreven over klimaatverandering. Dat is goed, maar wat er aan materiaal beschikbaar is, is vaak nog wel een zoekplaatje. Het is gefragmenteerd, vaak technisch en ingewikkeld opgeschreven en soms spreken bronnen elkaar zelfs tegen. Dus ik snap wel dat veel mensen onderweg afhaken. Het is niet alleen een thema met een zwart randje als je kijkt naar de toekomst, het is vooral ook erg onoverzichtelijk en ontoegankelijk.

En daar zijn goede redenen voor. Het onderwerp ‘klimaatverandering’ is erg complex, veelomvattend en ook nog eens volop in beweging. Daar doorheen spelen bij veel mensen nog gevoelens van vermijding, angst en verdriet. Dat maakt het ook al niet een heel aantrekkelijk thema om je erin te verdiepen. Niet voor lezers, maar ook niet voor journalisten of bijvoorbeeld politici. En niet op de laatste plaats wordt er een keiharde lobby- en desinformatiecampagne gevoerd vanuit de sectoren die belang hebben bij de status quo. Als je in de business van fossiele brandstoffen zit of ervan afhankelijk bent, heb je er alle belang bij het probleem te bagatelliseren. Of te suggereren dat er aan oplossingen wordt gewerkt waardoor het ‘vanzelf’ wel goed komt: “Gaat u maar lekker slapen.” Als dat even zou kunnen…

Klimaatverandering in een schema: oorzaken, gevolgen en belemmeringen

Redenen genoeg om een poging te doen wat meer overzicht te creëren. Wat mij daarbij altijd erg helpt zijn schema’s die een onderwerp toegankelijk maken. Zodat je van daaruit verder kunt zoeken en opbouwen. Maar het schema wat ik zocht heb ik helaas niet kunnen vinden. Misschien is het er wel en heb ik het alleen niet gevonden. Tips zijn welkom!

Dus ben ik er zelf maar eens goed voor gaan zitten, en bijgaand schema is het product daarvan. Het is niet perfect, niet volledig, maar wel een begin.

Gevolgen van een veranderend klimaat

Het schema begint linksboven, met de uitstoot van CO2 en het broeikaseffect, leidend tot klimaatverandering. Vervolgens worden rechts de directe gevolgen van klimaatverandering opgesomd. Deze zorgen op hun beurt voor economische schade en werkloosheid, gewapende conflicten en stromen van vluchtelingen. Dit leidt weer tot destabiliserende effecten op politiek en maatschappij, zowel in de landen die direct getroffen worden door de klimaatverandering, als in de landen die er (voorlopig) minder last van hebben. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de grote politiek en maatschappelijke onrust die in de EU-landen ontstond als gevolg van de vluchtelingstromen uit Syrië.

Daarbij geldt: hoe meer landen bezig zijn met problemen in het ‘hier & nu’, hoe minder ze zullen investeren in klimaatbeleid ‘daar & straks’. Ook al hebben ze daar zelf alle belang bij omdat het klimaat zoals bekend niet bij grenzen halt houdt. Deze houding belemmert uiteraard een voortvarende aanpak van de klimaatverandering. Dit speelt nu al in steeds meer landen, en de VS is er een goed voorbeeld van. Het is te hopen dat de ontkenning van het klimaatprobleem door president Trump er niet toe leidt dat andere landen hun inspanningen reduceren of zelfs afhaken.

Oorzaken voor gebrekkig draagvlak voor klimaatbeleid

Een tweede belangrijke blok bevindt zich linksonder in het schema. Sterk vereenvoudigd zie ik vier grote oorzaken waarom er vooralsnog onvoldoende draagvlak is voor verdergaand klimaatbeleid:

  1. Zoals gezegd, bestaat er nog steeds een behoorlijk diffuus beeld van klimaatverandering. Wat nodig is zijn eenduidige antwoorden op vragen als wat betekent het precies voor mij, hoe erg is het en hoeveel tijd hebben we nog en wat gaan we doen?
  2. Dat diffuse beeld is mede een gevolg van de inspanningen van invloedrijke spelers die belang hebben bij de status quo. Hun lobby- en desinformatiecampagnes zorgen voor veel onwaarheden en twijfel met als gevolg dat er kostbare tijd verloren gaat.
  3. Klimaatverandering is voor de meeste mensen bovendien te ‘groot’ en te ingrijpend. Gevoelens van verdriet, verlies, schuld en angst zorgen ervoor dat het thema als het ware wordt ‘geblocked’ en mensen dus ook niet in actie komen.
  4. Tot slot ontbreekt er ook nog zoiets als een gedeeld toekomstperspectief. Als we al in beweging moeten komen, zou het fijn zijn als we weten welke kant we op gaan. En om te weten dat het zo mogelijk een prettige bestemming is.

Van oorzaken naar oplossingen

Het is belangrijk de oorzaken van gebrekkig draagvlak goed te benoemen, om juist dáár met de oplossingen op aan te haken. Er zijn overigens al veel initiatieven om één of meerdere oorzaken aan te pakken. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan ‘het initiatief van de ‘klimaatgesprekken’, waarbij deelnemers samen met andere geïnteresseerden onder deskundige begeleiding ontdekken hoe ze het gesprek over klimaatverandering met anderen kunnen voeren. En hoe ze de impact die ze zelf op het klimaat hebben, kunnen verkleinen.

Om het gebrek aan toekomstperspectief aan te pakken, heeft hoogleraar Urban Futeres Maarten Haijer onlangs een prijsvraag uitgeschreven. Creatievelingen worden uitgenodigd  toekomstbeelden op te stellen die kunnen helpen bij de besluitvorming door de verbeelding positief te prikkelen.

Zelf lever ik graag een bijdrage aan meer overzicht en transparantie (1e oorzaak). Al zou het natuurlijk goed zijn wanneer ook grote spelers met veel gezag daartoe initiatief nemen.

Tot zover mijn tweede blogpost. Ik ben benieuwd naar wat jullie nog in het schema missen. En voorlopig levert het schema in ieder geval een mooi praatplaatje op voor mijn komende bijdragen!

Geplaatst op

Draagvlak voor de energietransitie: het grote dilemma

Mijn eerste blogpost gaat over de grote uitdaging waar de klimaatverandering ons voor stelt en over het grote dilemma bij het zoeken naar meer draagvlak voor de energietransitie.

De grote uitdaging

Het klimaat is aan het veranderen en de mens speelt daar een grote rol in. De belangrijkste uitdaging is nu om de meest ernstige gevolgen van die verandering te voorkomen. Dat betekent dat we de temperatuurstijging zo laag mogelijk moeten houden.

Daarbij bestaat er niet zoiets als een ‘veilige’ temperatuurstijging. Momenteel wordt ervan uitgegaan dat we met een temperatuurstijging tot 1,5 graden Celsius een goede kans maken de gevolgen ‘beheersbaar’ te houden. Inmiddels zitten we al op een stijging van 1,1 graad, dus die limiet is niet zo ver weg meer. In het klimaatverdrag dat 192 landen in Parijs hebben gesloten, is afgesproken de temperatuur niet verder te laten stijgen dan 2 graden en de toename zo mogelijk te beperken tot onder de 1,5 graden. Echter, zelfs met alle beloften van ‘Parijs’ zijn we hard op weg naar een stijging van 2,9 tot 3,4 graden in deze eeuw.

Het strand van Scheveningen. Een gevolg van klimaatverandering is stijging van de zeespiegel

 

Gevolgen van klimaatverandering

Waarom is die temperatuur zo belangrijk? Dat is omdat een hogere temperatuur meer klimaatverandering betekent en daarmee ook meer ellende voor ons mensen. Denk hierbij aan:

  • droogte en hittegolven
  • bosbranden
  • maar ook stormen en overstromingen
  • zeespiegelstijging en onderlopende kustgebieden
  • mislukte oogsten
  • dorst en hongersnood
  • economische schade en werkeloosheid
  • klimaatvluchtelingen
  • instabiele regeringen en samenlevingen.

In een volgende post zal ik ingaan op hoe dit allemaal precies samenhangt.

Stoppen met de uitstoot van CO2

De temperatuurstijging op aarde heeft alles te maken met de stijgende hoeveelheid van kooldioxide (CO2) en andere broeikasgassen in onze atmosfeer. Hoe meer van die gassen er zijn, hoe meer zonnewarmte er wordt vastgehouden. En hoe warmer het dus op onze planeet wordt. Vandaar ook de term broeikaseffect.

Om de ellende die de klimaatverandering veroorzaakt te beperken, moeten we dus de temperatuurstijging een halt toeroepen, en dat kan alleen door de uitstoot van CO2 tot nul terug te brengen. Concreet betekent dit dat we zo snel mogelijk moeten stoppen met het verbranden van olie, kolen en gas. CO2 komt namelijk vrij bij de verbranding van deze fossiele brandstoffen, die we nu nog nodig hebben voor onze energie. We moeten onze energie dus op een andere manier gaan opwekken.

Schone technologie is of komt beschikbaar

Het goede nieuws is dat we op dit moment al over veel technologie beschikken – of deze aan ontwikkelen zijn – waarmee fossiele brandstoffen overbodig worden. We kunnen de overstap naar die schone technologie maken, maar we moeten het wel echt willen en er ook in investeren.

Het grote dilemma

De vraag is dus wat er nodig is voor een snelle overstap, en het antwoord is: draagvlak! Zodra duidelijk wordt dat genoeg mensen zich zorgen maken over het klimaat en onze toekomst en dat zij die overstap echt willen, zullen politiek en bedrijven in actie komen.

Het is voor mij echt een groot raadsel waarom dat draagvlak er nog steeds niet is. Het kan toch eigenlijk niemand zijn ontgaan dat het klimaat verandert en dat de gevolgen hiervan verre van aangenaam zijn? Hoe komt het dan dat nog maar zo weinig mensen zich openlijk uitspreken vóór een toekomst zonder fossiele brandstoffen? En hoe kan het bijvoorbeeld dat ouders niet massaal een leefbare toekomst voor hun kinderen en kleinkinderen eisen? In een volgende post zal ik hier verder op ingaan.

Meer draagvlak voor de energietransitie

Waar ik het nu over wil hebben, is hoe we voor meer draagvlak voor de energietransitie kunnen zorgen. Er zijn grofweg twee communicatiestrategieën om mensen in beweging te krijgen:

  1. Wijzen op de enorme, nare consequenties als we niet snel handelen
  2. Positieve voorbeelden laten zien van wat er al gebeurt en van wat mensen nu al zelf kunnen doen.

We weten inmiddels dat veel mensen bij de eerste strategie ‘dichtslaan’, ‘afhaken’ en niet in actie komen. Naar nieuws wordt als het ware genegeerd. Zie hiervoor bijvoorbeeld ook dit uitstekende artikel van Jelmer Mommers: “Waarom we zo vaak zwijgen over het klimaat (en hoe we dat kunnen doorbreken)” in De Correspondent.

De tweede strategie werkt wat dat betreft beter. Mensen haken niet af, en komen zelf ook meer in actie. Maar het gevaar daarbij is dat velen – onterecht – denken: “Mooi, het gaat de goede kant op, het valt gelukkig mee”. En daarmee zal ook deze strategie niet snel leiden tot meer draagvlak. Het grote dilemma is dan ook: welke strategie zorgt snel voor meer draagvlak voor de energietransitie?

Feitelijke informatie en scenario’s

Ik heb lange tijd met die vraag geworsteld. Duidelijk is is dat de ‘doemstrategie’ niet werkt. Dat is trouwens ook een nogal manipulatieve strategie, terwijl ik vind dat mensen recht hebben op àlle informatie, zowel ‘positief’ als ‘negatief’. Die informatie hebben ze nodig om zich een zo goed mogelijk beeld van de situatie te kunnen vormen, nu en in de toekomst. Ik ben er daarom van overtuigd dat we alle feitelijke informatie moeten geven over wat we weten.

Zelf denk ik dat er nog heel veel schort aan de communicatie over de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering en de mogelijkheden om er iets aan te doen. Het zou bijvoorbeeld kunnen helpen informatie in positieve en negatieve scenario’s naast elkaar te zetten, op een toegankelijke manier. Binnenkort zal ik hier een aanzet daartoe doen.

Empowerment van burgers en consumenten

Verder is het belangrijk om mensen steeds weer bewust te maken van de grote invloed die ze kunnen uitoefenen. Empowerment dus. Of het nu gaat om onze rol als consument of als burger, we kunnen ontwikkelingen de goede kant op sturen met onze bestedingen in de winkel en met onze stem bij de verkiezingen. En laat er nou toevallig binnenkort, op 15 maart 2017, verkiezingen zijn!

Meer over je invloed als consument en burger kun je lezen in hoofdstuk 6 van mijn boek ‘Korte metten met de klimaatcrisis’ dat je hier gratis kunt downloaden.

– Dankjewel voor het lezen van mijn blog. Feedback en tips zijn welkom!