Berichtje uit Duitsland. Daar onthulde een milieugroep vanochtend dat de Duitse regering vorig jaar – midden in de klimaatcrisis – de Amerikaanse regering heeft aangeboden 1 miljard euro te investeren in LNG-terminals aan de Duitse kust zodat smerig fracking gas uit de VS makkelijker naar Europa zou kunnen komen. In ruil daarvoor zou de VS zijn bezwaren tegen de bouw van de aardgaspijpleiding NordStream2 vanuit Rusland naar Duitsland moeten laten varen.
Deze situatie is pikant:
De Duitse regering deed steeds heel schimmig over de zaak. Ze zei ook dat dit soort projecten iets voor de private sector zouden zijn en dat overheidsbemoeienis ongewenst zou zijn.
Aardgas is minder vervuilend dan kolen maar nog steeds een broeikasgas. Het wordt vaak (onterecht) als tussenoplossing gepresenteerd, maar er is gewoon te weinig tijd voor nog een tussenoplossing.
Qua strategische afhankelijkheid scoort de aardgaspijpleiding vanuit Rusland zwaar negatief. Duitsland wordt zo nog afhankelijker van Russisch gas.
Dit jaar zijn verkiezingen in Duitsland en de klimaatcrisis is absoluut één van de thema’s.
De vraag is nu of het aanbod nog steeds actueel is en wat de regering Biden er dan mee gaat doen. En hoe zwaar de Duitse regering hierdoor in de problemen raakt. Nu of bij de verkiezingen in september.
NRC pakt vandaag uit met een voorpagina over de oplopende temperatuurrecords vanwege de klimaatcrisis. Enerzijds blij dat ze dat doen, anderzijds vreselijk dat we hier zijn beland.
Ik hoop zo dat meer mensen hierdoor wakker worden geschud en tot actie overgaan. Bijvoorbeeld bij de verkiezingen in maart. Tegelijkertijd heb ik er een hard hoofd in. Het bewustzijn en de handelingsbereidheid gaan de goede kant op maar het gaat zo tergend langzaam! We stomen onszelf langzaam maar zeker gaar op onze mooie planeet, nog steeds op weg naar 3 graden opwarming. En dat wordt geen pretje.
De EU heeft deze week haar CO2-reductiedoel voor 2030 opgeschroefd naar 55%. Dat is goed nieuws voor het klimaat, al moeten we de realisatie nog wel even afwachten.
Anderhalve graden doel niet meer haalbaar
Maar we weten ook dat -55% niet genoeg is om het 1,5 gradendoel te halen. Dit betekent dus dat de EU als wereldwijde voorloper dit doel definitief heeft laten schieten. Dat is héél slecht nieuws voor het klimaat, en dus ook voor ons mensen.
Met de momenteel bekende klimaatplannen van alle landen zijn we op weg naar een opwarming van 3,2 graden eind van deze eeuw, zo werd deze week bekend. Er moeten dus snel veel maatregelen bij komen, en worden uitgevoerd.
Factor 1,5
Wist je trouwens dat een gemiddelde temperatuurstijging van bijv 1,5 graden Celsius overeenkomt met een ongeveer 1,5x hogere temperatuurstijging boven land, dus 2,25 graad stijging? Dit komt door de afkoelende werking van de oceanen waardoor het gemiddelde lager uitkomt.
Soms zou je willen dat je in een ander land woonde, bijv in Nieuw-Zeeland. Niet alleen vanwege het mooie landschap en accent (zie video), maar ook omdat regering en parlement er net de klimaatnoodtoestand hebben uitgeroepen als noodzakelijke stap om de komende generaties te beschermen tegen de klimaatcrisis.
Waarin de premier er met passie voor pleit om als overheid het goede voorbeeld te geven en in 2025 klimaatneutraal te zijn. Want “hoe kun je van de private sector stappen verwachten als je zelf geen leiderschap vertoont?”
Ter info: het Europese Parlement heeft in november 2019 de klimaattoestand afgekondigd. Onze eigen Tweede Kamer heeft een voorstel daartoe van de Partij voor de Dieren in meerderheid afgewezen.
“Een zeer groot deel van de stikstofneerslag in natuurgebieden wordt veroorzaakt door een handvol agrarische bedrijven in en rond beschermde natuurgebieden. Een van de uitschieters is een kalkoenboer op de Veluwe. Die veroorzaakt meer stikstofneerslag in de natuur dan Nederlandse automobilisten aan stikstof besparen door niet harder te rijden dan 100 kilometer per uur.” Dat is de opening van dit bericht op de NOS-site.
Onzekere politiek durft niet door te pakken
Dat wijst in de richting van een overzichtelijke oplossing, maar omdat ‘vrijwilligheid’ het actuele toverwoord in de politiek is, blijven we pas op de plaats maken. En uiteraard zijn de lobbyisten en belangenbehartigers er weer als de kippen (!) bij om twijfel te zaaien over het onderzoek van Investico.
Slecht voor het imago van de overheid als werkgever
Wat dat betreft lijkt het stikstofdossier 1-op-1 op het klimaatdossier. Het onbegrijpelijke en schokkende van dit verhaal is de totale ontkenning van de realiteit, de visieloosheid en het gebrek aan moed in het politiek systeem, zeker wat betreft de regeringspartijen. Voor zo’n overheid wil je toch niet meer werken?
En dan is het redden wat er te redden valt
De landbouwsector is voor de Nederlandse politiek wat de automobielsector voor de Duitse is. Jarenlang de hand boven het hoofd ten koste van mens, milieu en klimaat, tot het 1 seconde voor 12 is en dan is het redden wat er te redden valt. Ik heb het gevoel dat dat moment niet meer heel ver weg is.
Een temperatuurstijging van 1,5 graden Celsius wordt algemeen beschouwd als het toelaatbare maximum om de meest gevaarlijke gevolgen van de klimaatcrisis te vermijden. Nu blijkt uit onderzoek dat we die limiet verdraaid snel naderen.
De kans dat we in 1 van de komende 5 jaren gedurende een heel jaar door de 1,5 graden schieten is 20%. De kans dat we de komende 5 jaar een maand lang door de 1,5 gradengrens schieten is maar liefst 70%.
En laten we ons geen illusies maken, als we niet de komende 5 jaar erdoorheen schieten, dan gebeurt dat wel in de jaren erna. Eerder schreef ik al dat het 1,5 gradendoel al niet meer haalbaar is. En dat het 2 gradendoel alleen bij extreem snelle en ingrijpende actie nog te halen is.
De uitstoot van broeikasgassen neemt immers nog steeds toe en de natuurlijke opnamecapaciteit van de aarde neemt snel af (regenbossen, oceanen). En ondertussen blijft de transitie naar een koolstofarme economie achter.
Het ongemak daarover groeit in politiek, bedrijfsleven en maatschappij, maar het kantelpunt richting een snelle reductie van CO2 is nog niet bereikt. En gegeven het feit dat het tijd kost maatregelen te besluiten en te implementeren, zal nog veel tijd verloren gaan voor de trendbreuk richting dalende emissies kan worden ingezet.
Stuff to think about
Dit alles roept veel vragen op:
hoe snel zal ze klimaatverandering versnellen? Kijkend naar wat er in Siberië en de poolkringen gebeurt lopen we ver voor op wat klimaatmodellen hebben voorspeld.
Welke duistere gevolgen voor ons dagelijkse leven gaat die verandering hebben? Los van stijgende temperaturen voorspelt de WMO meer stormen boven Europa. Overigens zijn de gevolgen in andere delen van de wereld nu al veel levensbedreigender.
Wanneer dringt het besef van een duistere toekomst door bij grote delen van de bevolking en wat voor reacties levert dit op? Denk aan de 5 stadia van rouw en je krijgt een eerste indruk. Dit zal zonder twijfel doorwerken in de politieke stabiliteit en daarmee het vermogen om o.a. voortvarend klimaatbeleid te voeren.
Voeg dit alles bij de onzekerheid die het coronavirus met een 2e golf (en meer) nog steeds vormt voor de economie, en het zal geen verrassing zijn dat we zoiets als economische stabiliteit wel kunnen vergeten. Eerder zullen we een aaneenschakeling van verstorend nieuws zien.
Mobilisatie richting verkiezingen
Wat we nu hard nodig hebben is een mobilisatie van het urgentiegevoel in brede delen van de bevolking, zodat dit ook doorwerkt in de samenstelling van de Tweede Kamer. Begin volgend jaar zijn er immers verkiezingen.
Laten we ervoor zorgen dat klimaat het nummer 1 thema wordt, en blijft. En laten we iedereen die het nog heeft over het 1,5 gradendoel confronteren met het feit dat dit doel helaas al onhaalbaar is door het jarenlang de kop in het zand steken en het hartstochtelijk berijden van stokpaardjes.
Terwijl het Coronavirus zich angstig voorspelbaar verder verspreidt, is het moment daar om eerste raakvlakken en parallellen tussen de Corona- en de klimaatcrisis te onderzoeken.
1. Reactief beleid
Ik heb de indruk dat regeringen, ook de Nederlandse, tot nu toe vooral reactief op het Coronavirus opereren. Dus meer besmettingen leiden tot stringentere maatregelen. Dit om het (veronderstelde) draagvlak bij de bevolking te behouden en de economie zo min mogelijk te schaden. Daarmee loop je wel het risico op grote ellende omdat je straks gewoon te laat bent. Net als bij de klimaatcrisis.
2. Bloedbad op de beurzen
Volgens analisten worden de grote verliezen op de beurzen vooral veroorzaakt door de onzekerheid over hoe groot de Coronacrisis gaat worden en hoe lang zij gaat duren. Na een tornado weet je al snel hoe groot de schade en kun je maatregelen nemen. Dat is nu niet zo en beleggers haten onzekerheid. Dat zal bij de klimaatcrisis niet anders zijn. Zodra het inzicht doordringt dat de klimaatcrisis bedrijfswinsten laat krimpen en dit effect eerder zal toenemen dan afnemen, zullen de beurzen vergelijkbaar reageren.
3. Meer lokaal leven en produceren
De Coronacrisis kan een impuls zijn voor ontwikkelingen die ons ook bij het bestrijden van de klimaatcrisis goed van pas komen. Denk bijvoorbeeld aan meer lokale productie, minder vliegen, meer thuis werken en meer teleconferencing. Iets wat in het dit bericht ‘learning to localize’ wordt genoemd.
DW.com, Coronavirus and climate change: A tale of two crises, bron: https://www.dw.com/en/coronavirus-climate-change-pollution-environment-china-covid19-crisis/a-52647140
4. Internationale samenwerking
Het bestrijden van een pandemie vraagt om internationale samenwerking, op zijn minst om internationale afstemming. Want afgestemde maatregelen hebben meer effect, en je wilt elkaar zeker niet verrassen of voor het hoofd te stoten. Vooralsnog ziet het er echter niet naar uit dat er veel wordt samengewerkt. Landen zijn toch nog vooral bezig met hun eigen op maat gemaakte maatregelenpaketten. Laten we hopen dat ze inzien dat samenwerken wel degelijk handig is voor iedereen. Dat zou ons ook bij de aanpak van de klimaatcrisis goed van pas komen.
5. Solidariteit
Solidariteit, oftewel het verdelen van de pijn, is een centraal thema bij zowel de Coronacrisis als de klimaatcrisis. Bij de Coronacrisis gaat het er om hoeveel hulp er voor de zwaksten beschikbaar komt. Dat kunnen zieken zijn, maar ook ondernemers die hun omzet verliezen of werknemers die hun baan verliezen. En de vraag is ook hoe de overheid haar extra uitgaven gaat financieren: gaan grote ondernemingen en de rijkeren hier extra aan meebetalen? Bij de klimaatcrisis is het juist de vraag wie gaat betalen voor de kosten van de energietransitie en van de schade die klimaatverandering nu en straks veroorzaakt. Dat geldt zowel binnen landen als tussen landen.
6. Never waste a good crisis
Terwijl de economie noodgedwongen krimpt omdat mensen ziek zijn of thuis (moeten) blijven, neemt de uitstoot van broeikasgassen en andere ellende flink af, net als in voorgaande recessies. Maar zodra de economie weer aantrekt, schieten de emissies net zo snel weer omhoog. Is dit niet een ideaal moment om vanuit de overheid te sturen op een vergroening van de economie? Dus na afloop van de pandemie bewust sturen op het bevorderen van sectoren die goed zijn voor biodiversiteit, circulariteit, diervriendelijkheid en het klimaat? Je kunt geld immers maar 1 keer uitgeven, nietwaar? Alleen… ondertussen zet de EU zet een fonds van 25 mrd op om de klappen van het Coronavirus op te vangen. In principe een goed idee, maar wordt dit geld dan meteen ook ingezet om te sturen in de richting van een circulaire en fossielvrije economie? Daar lijkt het helaas nog niet op: “Vooral het midden- en kleinbedrijf en sectoren die het meest geraakt zijn krijgen de aandacht.” Het zou dus goed kunnen dat de status quo bevestigd wordt, en daarmee bijvoorbeeld ook de zo schadelijke luchtvaartsector.
Zie je meer raakvlakken of parallellen? Vul ze aan!
Denk je ook wel eens: hoe komen we in hemelsnaam uit deze klimaatcrisis? En op wie kunnen we dan vertrouwen om daarin een belangrijke rol te spelen? En dat je er dan niet goed uitkomt? Dan ben je niet de enige, blijkt uit onderzoek van Edelman, een communicatie-adviesbureau. Er lijkt sprake van een heuse vertrouwenscrisis. Versterkt de vertrouwenscrisis de klimaatcrisis?
Weinig vertrouwen in instituties
Edelman publiceerde onlangs de 2020 Edelman Trust Barometer, voor meer informatie klik hier. Ik bespreek 2 onderwerpen uit dat onderzoek.
Uit het onderzoek in 28 landen – waaronder ook Nederland – blijkt dat veel mensen zich zorgen maken over:
de toekomst, en hun plaats daarin;
de toenemende ongelijkheid;
de economie (in antwoord op de stelling: ‘over 5 jaar gaat het mij of mijn familie beter dan nu’).
Ook is er weinig vertrouwen in instituties. Vertrouwen definieert Edelman als volgt:
“Trust is built on competence and ethics”
De respondenten is gevraagd hoe zij aankijken tegen NGO’s, government, media en business. Het blijkt dat respondenten NGO’s als enige een positieve ethische waarde toekennen. Business wordt als enige als competent beoordeeld (competent: ‘de institutie is goed in wat zij doet’). Government scoort het slechtst op beide aspecten. Zie ook de volgende figuur:
Bron: 2020 Edelman Trust Barometer
Opvallend en tegelijkertijd zorgwekkend is het lage vertrouwen in government. Zelfs in een land als Duitsland is het vertrouwen in de overheid onder de 50 procent gezakt.
Bron: 2020 Edelman Trust Barometer
Overigens scoort Nederland van de onderzochte landen bovengemiddeld op vertrouwen in instituties. De percentages vertrouwen in government, media en business zijn respectievelijk: 59, 58 en 62 procent. Alleen op vertrouwen in NGO’s scoort Nederland lager dan gemiddeld: 50 procent.
Problematisch kapitalisme
Een andere opmerkelijke uitkomst betreft het antwoord op de vraag of men vertrouwen heeft in het huidige kapitalistische systeem. Een meerderheid van 56 procent is het eens met de stelling ‘kapitalisme zoals we dat nu kennen doet meer kwaad dan goed’. In Nederland is zelfs 59 procent het daarmee eens.
Bron: 2020 Edelman Trust Barometer
Vertrouwenscrisis als belemmering
Wat voor conclusies kunnen we hier nu uit trekken? Om te beginnen moet worden opgemerkt dat de klimaatcrisis niet expliciet in het onderzoek aan de orde is gesteld. Dus wanneer ik hier de link met de klimaatcrisis leg, dan is dat geheel voor mijn rekening.
Dat gezegd hebbend, durf ik wel de conclusie aan dat de instituties zoals we de nu kennen niet als een grote hulp worden gezien bij het te lijf gaan van de klimaatcrisis. Plus van alle andere crises waar we mee worstelen, denk bijvoorbeeld aan de afname van biodiversiteit en de toenemende ongelijkheid.
Mensen zien instituties als weinig competent en als weinig ethisch gedreven. Beide competenties hebben we echter hard nodig om een effectieve aanpak te ontwikkelen en daar draagvlak voor te creëren. Dat geldt helemaal voor de overheid die moeilijke knopen moet doorhakken, bijvoorbeeld over een rechtvaardige verdeling van de lasten van de energietransitie. Op het moment dat er weinig vertrouwen is in deze en andere instituties, staat de strijd tegen de klimaatcrisis eigenlijk al met 1-0 achter. Dat is geen goed nieuws. Versterkt de vertrouwenscrisis de klimaatcrisis?
Vertrouwenscrisis als kans
Positief geredeneerd betekent de vertrouwenscrisis dat er grote behoefte is aan verandering. En hoe meer mensen behoefte hebben aan verandering, hoe groter de kans dat die er ook komt. Veranderen is immers mensenwerk en ook instituties worden bevolkt door mensen. Mensen kunnen al samenwerkend van onderop vertrouwen herstellen en verandering tot stand brengen.
In die zin is ook de onvrede over het huidige kapitalistische systeem hoopvol. Kennelijk is er behoefte aan een flinke aanpassing. Laten we hopen dat dit een systeem oplevert dat leidt tot minder vervuiling, verlies aan biodiversiteit, klimaatverandering en ongelijkheid. Op die manier kan de vertrouwenscrisis iets moois opleveren.
De bekende consultancy McKinsey heeft de gevolgen van klimaatverandering voor de economie onderzocht, en die gevolgen zijn niet mals. Honderden miljoenen mensenlevens en biljoenen dollars staan op het spel.
Kop van een bericht over het rapport van McKinsey op de website van CNBC
Klimaatverandering wordt steeds meer (ook) als economisch probleem gezien. Overheden en bedrijven doen er goed aan zich beter voor te bereiden om schade te voorkomen / beperken. En natuurlijk om hun uitstoot van broeikasgassen zo snel mogelijk terug te dringen.
Bedreigingen voor economie en mensen
Een bedreiging voor de economie is bijv de stijgende temperatuur van de oceanen, waardoor minder vis wordt gevangen. Dit raakt wereldwijd 800 miljoen mensen.
In India zorgen de stijgende temperaturen ervoor dat het aantal werkbare uren op het land flink zal afnemen, waardoor jaarlijks 2,5 – 4,5% van het GDP verloren gaat. In India en andere landen wonen honderden miljoenen mensen in regio’s waar straks dodelijke hittegolven zullen toeslaan.
Bedreigingen voor ondernemingen
De gevaren voor bedrijven zitten onder meer in de supply chain, dus de aanvoer van grondstoffen, en in de distributie van producten richting afnemers. Door klimaatschade kunnen deze ketens verstoord raken. Bovendien kunnen de prijzen van grondstoffen de hoogte in schieten. Omdat veel bedrijven nauwelijks nog eigen voorraden aanhouden, kunnen kleine verstoringen al snel grote consequenties hebben. Het lijkt er op dat McKinsey en passant een nieuwe adviesmarkt heeft ontdekt.
Volgens het Duitse beursprogramma Börsevor8 moeten beleggers zich mbt de klimaatcrisis afvragen:
hoe verandert de waarde van mijn portefeuille als klimaatrisico’s straks niet meer in te schatten zijn;
wat als de markt voor verzekeringen voor stormschade niet meer functioneert, dat schade van stormen en overstromingen dus niet meer te dekken is;
wat als de inflatie ineens sterk toeneemt als gevolg van droogte en overstromingen waardoor oogsten kleiner uitvallen en de voedselprijzen flink stijgen?
Op zoek naar veilige beleggingen
Beleggers zullen dus op zoek moeten naar beleggingen die zo min mogelijk last hebben van deze klimaatrisico’s. Bedrijven die bijdragen aan de energie- en landbouw/voedseltransitie lijken wat dat betreft relatief veilige beleggingen. Tragisch genoeg valt er juist ook met de klimaatcrisis geld te verdienen, denk bijvoorbeeld aan het herstellen van stormschade en het produceren en transporteren van noodhulp. Daar staat tegenover dat veel sectoren een stuk onaantrekkelijker worden om in te beleggen, puur omdat de vooruitzichten onzeker of zelfs negatief worden. Zo lijkt het een kwestie van tijd dat oliemaatschappijen en bijvoorbeeld luchtvaartmaatschappijen worden geconfronteerd met om te beginnen serieuze grenzen aan hun groei en vervolgens zelfs krimp van activiteiten.
Klimaatcrisis ondergraaft economie
Meer in het algemeen hebben verschillende studies al laten zien dat klimaatverandering tot grote schadeposten zal lijden en ten koste zal gaan van de economische groei. Nog los van specifieke risico’s per sector zal dit impact hebben op het economische klimaat als geheel en daarmee ook de stemming op de beurs.
Deze analyse onderstreept nogmaals het belang om snel ingrijpende maatregelen te nemen om de uitstoot van broeikasgassen drastisch terug te dringen. Hoe eerder we de U-bocht nemen, hoe lager de schade voor mens, planeet en economie.
