Een Nieuw Tijdperk: woorden en beelden over de klimaatcrisis

9 juni 20179 juni 2017

Hoe klimaatverandering onze gezondheid beïnvloedt (ook nu al)

Klimaatverandering heeft invloed op onze gezondheid. Veel mensen denken dat klimaatverandering iets is van ‘daar en straks’, en niet van ‘hier en nu’. Een onlangs gepubliceerd rapport van The Medical Society Consortium on Climate & Health laat zien dat dit beeld niet klopt. Ook nu al heeft klimaatverandering impact op onze gezondheid.

Het is – in ieder geval voor mij – het eerste rapport dat ik ken dat hier op inzoomt. Het rapport gaat over de situatie in de VS, maar kan volgens mij bijna 1-op-1 worden vertaald naar de Nederlandse situatie.

Klimaat beïnvloedt gezondheid — Klimaat beïnvloedt onze gezondheid

Effecten van klimaatverandering op de gezondheid

Kort en krachtig bespreekt het rapport acht thema’s. Ik loop ze in het kort langs.

Extreme hitte

Klimaatverandering leidt tot meer hete dagen en langere en heftigere hittegolven. Dat is gevaarlijk voor kinderen, ouderen en zieken, maar bijvoorbeeld ook voor mensen die veel buiten werken en sporten. Zo worden in de VS elk jaar 9000 high school sporters behandeld voor hittegerelateerde ziekten.

Extreem weer

Klimaatverandering leidt tot extremer weer zoals stormen, heftige regenval, overstromingen maar ook droogte. Hierdoor kunnen voorzieningen uitvallen, of moeten mensen hun huizen verlaten en een veilige locatie opzoeken. Al deze gebeurtenissen kunnen leiden tot letsel en zelfs de dood. Kinderen, ouderen, arme mensen en gehandicapten zijn extra kwetsbaar. De VS heeft de afgelopen jaren diverse van dit soort rampen en/of evacuaties meegemaakt.

Luchtverontreiniging

Klimaatverandering beïnvloedt luchtkwaliteit door meer smog, rook van bosbranden en meer pollen in de lucht. Dit laatste komt doordat de planten die de pollen produceren, beter groeien door klimaatverandering. Allergieën en astma komen daardoor vaker voor, en worden ernstiger.

Teken en muskieten

Het veranderende klimaat maakt het voor ziektedragers zoals teken, muskieten en vlooien makkelijker zich te vermenigvuldigen en zich te verspreiden naar gebieden waar ze eerst niet kwamen. Hierdoor rukken ziektes als Lyme, het West Nijl Virus en dengue koorts op. Zelfs malaria kan in de VS opnieuw zijn intrede doen.

Besmet water

Door heftige regenval en overstromingen kan oppervlaktewater verontreinigd raken, met giftige stoffen of bijvoorbeeld mest. Door hogere temperaturen groeien algen, parasieten en virussen makkelijker en kunnen mensen en dieren ziek maken die er in zwemmen of er van drinken.

Besmet voedsel

Ook gewassen op het land kunnen worden aangetast door ziekten die zich door klimaatverandering makkelijker verspreiden. In reactie hierop gebruiken boeren extra pesticiden die op hun beurt het voedsel niet gezonder maken.

Geestelijke gezondheid

Mensen die extreme weersomstandigheden meemaken en die bijvoorbeeld voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van landbouw en natuur kunnen door klimaatverandering stress ervaren en klachten als depressie, angst en posttraumatische stress ontwikkelen. Ik denk zelf dat er meer aan de hand kan zijn dan dit, zie hiervoor ook verder in dit blog.

Voedselproductie

Meer CO2 in de lucht leidt tot minder voedingswaarde in voedselgewassen. Bovendien zullen meer planten worden beschadigd door droogte of juist extreme regenval, overstromingen, storm en hagel en ziekten. Minder voedselproductie kan leiden tot voedseltekorten en daarmee tot gezondheidsschade.

Stoppen met fossiele brandstoffen

Deze inventarisatie is heftige materie om te lezen. Om erger te voorkomen, moeten we dan ook zo snel mogelijk stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen, aldus het rapport.

Wil je meer lezen? Het rapport kun je hier downloaden (pdf).

Effecten op de geestelijke gezondheid

Wat mij opvalt is dat het rapport bij de effecten op de geestelijk gezondheid alleen spreekt over gebeurtenissen als gevolg van extreme weersomstandigheden. Misschien is dat logisch, kijkend naar de heftige gebeurtenissen in de VS, maar het lijkt me een te beperkte benadering.

Zo ervaren veel klimaatwetenschappers en -activisten klachten als gevolg van hun werk. Elke dag bezig zijn met een zo heftige ontwikkeling als klimaatverandering, terwijl de reactie vanuit maatschappij, bedrijfsleven en politiek daarop zo teleurstellend laks en traag is, kan ziekmakend zijn. Het roept ook de vraag op: kan of moet ik meer doen om de boodschap en de urgentie te laten doordringen?

Ook verwacht ik dat naarmate de klimaatverandering voortschrijdt meer mensen klachten zullen ervaren door het gebrek aan toekomstperspectief. Hoe reageer je op steeds nieuwe klimaatrampen en vluchtelingenstromen? En wat doet het met je psyche als de kansen om je te ontplooien verslechteren in plaats van te verbeteren?

Symposium Klimaatstemming

Wat dat betreft is het bijzonder dat op 9 juni 2017 in Leiden een symposium wordt georganiseerd over de effecten van klimaatverandering op de geestelijke gezondheid. Het is de eerste keer dat ik een evenement over dit thema zie langskomen.

De internetpagina van het symposium zegt er het volgende over. Op dit symposium staan we stil bij de effecten van klimaatverandering op het menselijk gemoed. Hoe reageren we op deze veranderingen en dreigingen? Hoe gaan we om met reacties als ontkenning, apathie, angst, depressie en dreigende paniek? Wie vangt wie op in de toekomst, wie zorgt er voor wie, en op welke manier?

Het zou me niets verbazen als we hier in de nabije toekomst meer over gaan horen.

24 mei 2017

Geef Rotterdam Airport niet meer ruimte om te groeien

De toekomst van Rotterdam Airport

De Provinciale Staten van Zuid-Holland beraden zich momenteel over een conceptadvies aan de minister van Infrastructuur en Milieu. Onderwerp is de toekomst van Rotterdam The Hague Airport. In dat conceptadvies staat dat het goed zou zijn om het maatschappelijk helikopterverkeer – politie- en reddingshelikopter – te verplaatsen. Op die manier komt er ‘geluidsruimte’ vrij zodat de luchthaven extra passagiersvluchten kan gaan uitvoeren. Men hoopt en verwacht dat dit goed is voor de economie van de regio.

In het hele traject is – terecht – veel aandacht voor geluidsoverlast voor omwonenden, maar praktisch geen aandacht voor het klimaat. Dat is in deze tijd echt niet langer acceptabel. Meer vluchten betekenen immers meer uitstoot van CO2. Reden dus om in actie te komen.

Hoorzitting en inspreektekst

Vandaag had de Commissie Verkeer en Milieu een hoorzitting over de kwestie georganiseerd. Heel toepasselijk op Rotterdam The Hague Airport (RTHA) zelf. Hierna volgt de tekst zoals ik die tijdens de hoorzitting heb uitgesproken (voor dit blog voorzien van tussenkopjes). Ik hoop van harte dat de dames en heren politici er iets mee doen.

Introductie

Geachte voorzitter, geachte leden van de commissie,

Dank voor de gelegenheid hier te kunnen inspreken.

Mijn naam is Tobias Dander en ik woon in Den Haag, en ik ben hier als burger.

Ik kom hier niet inspreken omdat ik persoonlijk overlast ervaar door Rotterdam The Hague Airport. Niet nu en naar verwachting ook niet als het advies door de minister zou worden overgenomen.

En het is ook niet zo dat ik denk dat het conceptadvies onlogisch in elkaar zit. Als je vindt dat het aantal vliegtuigbewegingen op de luchthaven moet kunnen groeien binnen de huidige geluidsruimte, dan ligt uitplaatsing van het maatschappelijk helikopterverkeer voor de hand.

Niet meer van deze tijd

Ik kom hier inspreken omdat ik vind dat dit voorstel niet meer in deze tijd past.

Het is typisch een voorstel uit een tijd waarin we plannen en beleid maakten alsof klimaatverandering niet bestaat.

Maar de tijden zijn veranderd. Zeker na het verdrag van Parijs weten we dat we toe moeten naar nul uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen. En dat dat een enorme opgave is.

Er is berekend dat om de temperatuurstijging met 66% zekerheid onder de 2 graden Celsius te houden, het doel van Parijs dus, we nog 19 jaar hebben. Dan is het koolstofbudget dat bij die 2 graden hoort op, en gaan we door naar 3 graden, en verder.

Met alle gevolgen van dien. Voedsel- en watertekorten, onleefbare gebieden door droogte, bosbranden of juist overstromingen, conflicten om hulpbronnen, mensen op de vlucht, ook naar en binnen Europa.

Elke kilo CO2 die we vandaag uitstoten, beperkt onze mogelijkheden over 10, 20, 30 jaar en verder. Er is dus geen tijd te verliezen met de energietransitie, en gelukkig zijn er veel kansen om te verzilveren.

Luchtvaartsector sterk vervuilend

De sector waar we het vandaag over hebben, de luchtvaart, is een sector die sterk bijdraagt aan klimaatverandering en die dat met brandstof zonder accijns en zonder BTW op tickets mag doen. En die fors blijft groeien.

Luchtvaart is nu verantwoordelijk voor ruim 2 procent van de mondiale CO2-uitstoot. Zonder maatregelen groeit dat aandeel in 2050 naar rond de 20 procent, door de enorme groei, en reductie in andere sectoren.

Als we het klimaat niet nog completer willen laten ontsporen, zal de luchtvaart haar bijdrage moeten leveren aan het terugbrengen van de uitstoot van CO2. En snel ook.

En omdat landen het niet eens kunnen worden over de toerekening van de emissies (want moet je deze toerekenen aan het land van herkomst of bestemming, het land waar de maatschappij is gevestigd of naar degene die er het meest baat bij heeft?), is er tot nu toe geen internationaal klimaatbeleid voor de luchtvaartsector. Net als trouwens voor de zeescheepvaart.

Zelfregulering helpt onvoldoende

Het is een illusie dat dit met zelfregulering wordt opgelost. De sector zelf zet daartoe in op zuinigere vliegtuigen, biobrandstoffen en compensatie.

Maar vliegtuigen gaan lang mee, met een retrofit langer dan 30 jaar. Dus vlootvernieuwing gaat heel langzaam. De hoeveelheid verstookte brandstof is te groot om compleet door biobrandstof op frituurvet of algen te vervangen. Bovendien zullen er meer sectoren zijn die om die brandstoffen concurreren. De plannen van de sector (Montreal, 2016) voor compensatie van uitstoot kenmerken zich door vrijwillige deelname, invoering alleen voor internationale vluchten (60% van het totaal), en het ontberen van garanties voor de kwaliteit van compensatieprojecten. De vraag is daarbij ook of compensatie moreel te rechtvaardigen is.

[En elektrische vliegtuigen die qua prestatie vergelijkbaar zijn met toestellen op kerosine zijn binnen afzienbare termijn niet te verwachten. Dan lijkt een vervoerssysteem als de hyperloop van Elon Musk al eerder binnen bereik te komen. ]

[De CO2-uitstoot van de luchtvaart moet dus fors en snel omlaag. Er zal dus een moment (moeten) komen dat de ticketprijs flink omhoog gaat, er strengere technische eisen komen en misschien wel volumerestricties.]

Afrondend: neem verantwoordelijkheid!

Voor ieder van ons komt er een moment waarop het besef van de klimaatverandering echt doordringt, en daarmee het besef dat dit een ander handelen vraagt dan dat we gewend waren. Dat kan zijn: zonnepanelen op het dak, vaker fietsen, minder vlees, een elektrische auto, minder vaak of niet meer met het vliegtuig. Voor mij is dit o.a. dat ik mij hier nu uitspreek. Voor u kan dit betekenen: nu een ander besluit nemen, het advies een andere kant op sturen.

Daarom vraag ik u, kijk naar onze toekomst, houd rekening met het klimaat, en maak nu geen verdere groei van de luchtvaart in Zuid-Holland mogelijk.

Ik dank u voor uw aandacht.

17 april 201717 april 2017

Deze gamechanger moet je kennen

Gamechanger

Tijdens de verkiezingen werd dit woord ineens hip. Een gamechanger is een gebeurtenis of een ontwikkeling die de wereld er anders uit laat zien. Wat eerst zeker leek, is ineens onzeker. Maar een gamechanger zorgt niet alleen voor onzekerheid en verandering, maar ook voor kansen. Het is dus de kunst hoe je met de gamechanger omgaat. Of om hem te voorkomen, natuurlijk.

Disruptie

Een vergelijkbaar modewoord is disruptie, afgeleid van het Engelse disruption, en klinkt wat dramatischer dan gamechanger. De uitkomst van de verandering is hier immers al duidelijk, het is een disruptie, een ontwrichting. Ik ken het woord vooral in de samenstelling ‘business disruption‘. Op BNR Nieuwsradio gaat het er vaak over, meestal in relatie tot de digitale revolutie. Wanneer je als ondernemer even niet oppast, hebben je concurrenten met behulp van internet je business opnieuw gedefinieerd. En lig je misschien wel hopeloos achter. Voorbeelden van disrupties zijn digitaal bankieren, Airbnb en Uber.

Een ander voorbeeld van een disruptieve ontwikkeling is de enorme groei van duurzame technologieën, denk bijvoorbeeld aan de dankzij dalende kostprijzen onstuitbare opmars van energie geproduceerd uit zon en wind. Lees bijvoorbeeld dit artikel ‘Wind and solar are crushing fossil Fuels’ van Tom Randall op de site van Bloomberg. Denk ook aan de enorme opmars van de fabrikant van elektrische voertuigen Tesla.

Klimaatverandering als disruptieve gamechanger

Klimaatverandering kom ik nog niet vaak tegen als gamechanger, laat staan als disruptie. Ondernemers doen weliswaar een steeds indringender beroep op de politiek om klimaatverandering te keren, zie bijvoorbeeld dit artikel ‘Ondernemers willen Deltaplan voor energie en klimaat’ van Renée Postma in NRC. Maar of de ondernemers doorhebben hoe precair de situatie echt is, word mij niet duidelijk.

Want hoe precair is de situatie eigenlijk? Om die vraag te beantwoorden maak ik onderscheid in:

algemene ontwikkelingen
sectorspecifieke kansen en bedreigingen.

Algemene ontwikkelingen

Uit mijn eerdere blogs over oorzaken en gevolgen van klimaatverandering en over de drie scenario’s wordt duidelijk dat klimaatverandering leidt tot hittegolven, droogte, bosbranden, stormen, overstromingen en zeespiegelstijging. Dit leidt tot gebrek aan drinkwater, afnemende oogsten, honger en dorst, verwoeste huizen en onleefbare (kust)gebieden. Delen van Afrika, Azië, Noord-Amerika maar ook Zuid-Europa krijgen hiermee te maken.

Dit alles zorgt voor economische schade en werkloosheid, gewapende conflicten en stromen van vluchtelingen.

Het moge duidelijk zijn dat dit geen goede omstandigheden zijn voor zaken doen:

afnemend vertrouwen in de economie zorgt voor minder bestedingen door consumenten en minder investeringen door bedrijven
wegvallende markten zorgen voor afnemende winsten en voor koersverliezen op de beurzen
oninbare leningen brengen sommige banken in de problemen
dit alles leidt tot een aaneenschakeling van recessies.

De vraag is hoe snel de geschetste ontwikkelingen zullen gaan, maar de richting is duidelijk. Het tempo hangt af van de snelheid waarmee de wereld de CO2-uitstoot terug weet te brengen en hoeveel daarbij wordt samengewerkt.

Sectorspecifieke kansen en bedreigingen

Hiervoor hebben we de algemene ontwikkelingen verkend. Maar hoe ziet het er per sector uit? Duidelijk wordt dat er dan winners en verliezers zullen zijn.

Hierbij hangt het tempo af van het scenario waarin we terecht komen. Wanneer de wereld voortgaat op het huidige pad (‘Business as usual’) zullen ontwikkelingen geleidelijker gaan dan wanneer wordt besloten tot voortvarend klimaatbeleid (‘Nieuw elan’). Wanneer er geen noemenswaardig klimaatbeleid ontstaat (‘Ieder voor zich’) zal er ook weinig effect zijn.

Sectoren die krimpen:

Olie-, gas- en steenkoolindustrie (vanwege een forse prijs op CO2 en alle maatregelen gericht op de transitie naar duurzame energie)
Luchtvaart (vanwege een forse prijs op CO2 en misschien wel vanwege volumebeperkingen)
Internationale reisindustrie (omdat vliegen flink duurder wordt en veel bestemmingen onprettig en onveilig worden)
Autoherstel (omdat elektrische auto’s veel minder onderdelen hebben die ook nog eens minder slijten)

Sectoren die groeien:

Bouw en installatiebedrijven (vanwege forse investeringen in isolatie, energiebesparing, stadsverwarming, zonnepanelen etc)
Watermanagement (om in binnen- en buitenland steden en infrastructuur te beschermen tegen heftig weer)
Politie, leger, private beveiligingsdiensten (vanwege toenemende spanningen in buiten- en binnenland)
Recreatie in eigen land (als tegenhanger van bestemmingen ver weg die onprettig of onveilig worden)
Voedingsindustrie (voor de productie van lekkere vleesvervangers en groenten in weersonafhankelijke kassen)

Uiteraard is dit maar een beknopte vooruitblik naar hoe de toekomst eruit zou kunnen komen te zien. Ik ben benieuwd of er eerder studies naar dit onderwerp zijn uitgevoerd. Tips en andere feedback zijn zeer welkom!

3 april 20173 april 2017

Dr. Phil en de klimaatverandering

Komt een gezin bij Dr. Phil. Vader en moeder zijn begin 40, dochterlief is bijna aan het puberen. De gezinsleden vertellen over hun probleem. Het begon met hun dochter. Ze zuigt al het slechte nieuws op en ze wordt er neerslachtig van. Lusteloos en angstig, bang voor de toekomst. Er is zoveel slecht nieuws, maar het is vooral het nieuws over het klimaat dat erin hakt. De ouders zijn bang dat hun dochter depressief wordt, of het misschien al is.

Dr. Phil vraagt door

Hoe gaan jullie ermee om, vraagt Dr. Phil aan de ouders. Eh nou, zegt de vader, goede vraag. Eerst zeiden we dat het allemaal wel meevalt, dat ze zich geen zorgen hoeft te maken, dat het wel goed komt. Maar daar werd ze alleen maar boos van, en kwam met allemaal artikelen aanzetten waaruit bleek dat het dus niet meevalt. De moeder vult aan: en toen moesten we die artikelen natuurlijk lezen en nu weten we het eigenlijk ook niet meer. We hadden ons er nooit zo goed in verdiept, maar nu zijn we er ook niet meer gerust op. Ze kijkt Dr. Phil vragend aan.

Wat zullen de buren zeggen?

Wat doet het met jullie als ouders, wil Dr. Phil weten. Nou we maken ons best wel zorgen, zegt de moeder. Vooral om de toekomst voor onze dochter, maar we zijn ook bang voor chaos in de wereld als de klimaatverandering doorzet. En we voelen ons schuldig dat we er niks aan doen, zegt de vader. Maar we willen ons leven zoals we dat nu hebben niet opgeven. En bovendien, het is toch raar als wij zuiniger gaan leven vanwege het klimaat en de buren gaan lekker door met alles wat juist slecht is voor het klimaat. Wij gaan in ons eentje heus het klimaat niet redden maar hebben wel een minder leuk leven. En grote kans dat de buren ons uitlachen. Misschien niet waar we bij zijn, maar wel achter onze rug.

De reactie van Dr. Phil

Dr. Phil knikt, het is hem wel zo’n beetje duidelijk. Luister, zegt hij. Het is goed dat jullie dit durven te vertellen, want ik weet zeker dat jullie niet het enige gezin zijn dat hiermee worstelt. En het is ook een moeilijk probleem. Het gaat om een heel groot probleem, dat alleen kan worden opgelost als heel veel mensen in beweging komen. Want we hebben onze welvaart opgebouwd door 200 jaar lang kolen, olie en gas te verbranden. Daardoor komt al die CO2 vrij die in miljoenen jaren juist uit de lucht was opgenomen door planten die vervolgens zijn afgestorven en samengedrukt en waaruit vervolgens de fossiele brandstoffen zijn ontstaan. En omdat die CO2 niet meer in de lucht zat, hebben we zo lang in een best wel stabiel klimaat kunnen leven.

Dr. Phil laat deze figuur zien (met dank aan Climate Central) en legt uit dat al miljoenen jaren het niveau van de CO2 in de atmosfeer fluctueert volgens een natuurlijke cyclus. Het niveau is nooit boven 300 ppm (deeltjes met miljoen) gekomen. Maar omdat we zoveel fossiele brandstoffen verbranden, zijn we in 2015 voor het eerst door het plafond van 400 ppm geschoten. Inmiddels zitten we al op 404 ppm. 450 ppm wordt als magische grens gezien waarboven de kans heel groot is dat het klimaat onherstelbaar beschadigt. Maar… feitelijk weten ook bij het huidige CO2-niveau niet goed wat het klimaat gaat doen, en zien we nu al grote verstoringen.

CO2 doorbreekt 400 ppm-grens in 2015 (bron: http://www.climatecentral.org/gallery/graphics/400000-years-of-carbon-dioxide)

Het grote plaatje

Dit is het grote plaatje, zegt Dr. Phil. En we weten al meer dan 25 jaar dat we met onze levenswijze de klimaatverandering veroorzaken. Maar helaas zijn we met zijn allen heel erg laks geweest. En dat is eigenlijk onverteerbaar. Het is alsof de tandarts je elk jaar waarschuwt dat je niet zoveel moet snoepen en je tanden beter moet gaan poetsen. En dat je eigenlijk ook elke avond moet flossen, of met een tandenstoker aan de gang. Maar dat je dat dan toch niet doet en er op een gegeven moment achter komt dat een aantal tanden zo beschadigd is dat ze moeten worden getrokken. En dat je dan spijt hebt, heel veel spijt. Omdat een kleine gedragsverandering een grote impact had kunnen hebben.

Schone technologie

Zo is het ook met het klimaat. We hadden veel meer energie kunnen besparen. En veel meer schone energie kunnen opwekken. Dat hebben we onvoldoende gedaan. Maar gelukkig is er nu nog meer schone technologie beschikbaar voor energiebesparing, mobiliteit en om schone energie op te wekken. Daar moeten we nu heel snel mee aan de gang, voor het echt te laat is. Er zijn wetenschappers die zeggen dat we elke 10 jaar onze CO2-uitstoot met de helft moeten verminderen. De ouders en hun dochter luisteren geboeid.

Wat de ouders zelf kunnen doen

De angst en verlamming die jullie voelen is omdat jullie jezelf in de weg zitten, zegt Dr Phil tegen de ouders. Je weet dat je niet goed bezig bent, maar je doet er niets aan omdat je bang bent voor softie te worden uitgemaakt. Wat we nodig hebben is dat mensen opstaan, zich uitspreken en actie ondernemen. Vergelijk het met al die dappere mensen die overal op de wereld tijdens de Tweede Wereldoorlog opstonden om de nazi’s en de Japanners te verslaan. Zij zaten er ook niet op te wachten, maar hebben wel die stap gezet. Omdat het nodig was. En dat terwijl zij letterlijk hun leven konden verliezen.

En wat hebben wij nou helemaal te verliezen? Sommige dingen worden anders, oké. Stel je neemt zonnepanelen, koopt een elektrische auto, isoleert je huis en eet minder vlees. Dat is best overzichtelijk toch? En als je je politici onder druk zet om die maatregelen te nemen wat buiten jouw bereik ligt, dat is ook niet zo moeilijk toch? Zodat er bijvoorbeeld een stevige prijs komt op CO2-uitstoot, en dat de kolencentrales dichtgaan. En dat er een slimme lening of regeling komt voor mensen die niet genoeg geld hebben om hun huis te isoleren.

Dr. Phil sluit af

Dr. Phil gaat vervolgt: op het moment dat je zelf het heft in handen neemt, voel je je beter. En misschien lachen de buren je niet uit, maar volgen ze je. Dit is een rechtvaardige strijd, voor je toekomst van jezelf, je dochter en de planeet! Ik zal je erbij helpen zodat je er niet alleen voor staat. Een goede vriend van mij heeft een bedrijf dat zonnepanelen installeert, die kan ik aan jullie voorstellen. Jullie krijgen van mij een kookboek met lekkere gerechten met vleesvervangers. Dit jaar en volgend jaar komen nieuwe modellen elektrische auto’s op de markt met een groot bereik en qua prijs vergelijkbaar met middenklassers op benzine en diesel. Misschien zit daar iets tussen voor jullie? En ga eens bij je gemeente kijken wat ze allemaal aan energiebesparing doen. EN aan de opwekking van duurzame energie. Als je denkt dat het beter kan, of je het niet kunt vinden, stuur dan een mailtje naar burgemeester, wethouders en gemeenteraadsleden. En kijk eens op Facebook of er andere mensen of groepen actief zijn in jouw gemeente.

De ouders beloven het te gaan doen. Dr. Phil knikt goedkeurend, en belooft plechtig ze te daarbij te gaan volgen.

De scenes in dit blog zijn volstrekt fictief. Ik weet niet eens of Dr. Phil het ooit over klimaatverandering heeft gehad. Maar ik heb hem vaak aan het werk gezien tijdens de fitness – zonder geluid, met ondertitels – en ik denk dat hij ongeveer zo ermee zou omgaan. Heb je opmerkingen of tips, laat het me weten!

26 maart 2017

Vijf dilemma’s voor een nieuw kabinet

De verkiezingen zijn achter de rug, en de zoektocht naar een nieuw kabinet is in volle gang. Inmiddels is duidelijk dat VVD, CDA, D66 en GroenLinks verder gaan onderhandelen. Een combinatie met potentie, maar nog geen gemakkelijke klus, zeker niet wanneer we kijken naar het af te spreken klimaatbeleid. Ik zie vijf serieuze dilemma’s.

1. Durven VVD en CDA kleur te bekennen?

Als we kans willen maken de klimaatverandering nog een beetje beheersbaar te houden, moeten VVD en CDA echt werk willen maken van het halen van de Parijs-doelen. Tijdens de campagne zeiden ze dat ze dat willen, maar het ‘hoe’ blijkt helaas niet uit hun programma’s. Dat betekent dus kleur bekennen over de rol van de overheid, burgers en ondernemers. En over hoeveel geld je ervoor wilt beschikbaar wilt stellen. D66 en GroenLinks hebben daar in hun programma’s wel duidelijke uitspraken over gedaan en er geld voor gereserveerd.

De partijleiders van VVD en CDA zullen hun achterbannen moeten overtuigen van het feit dat het halen van de Parijs-doelen niet alleen noodzakelijk is maar ook nog eens hoogst urgent. En dat komt bovenop het verdedigen van een keuze voor GroenLinks als coalitiepartner, ervan uitgaande dat deze combinatie het redt. Niet een partij waar VVD- en CDA-ers heel warme gevoelens voor koesteren.

Overigens is mijn inschatting dat de meeste kiezers een keuze vóór het klimaat goed zouden snappen. Nu ook de NOS steeds indringender bericht over klimaatverandering, valt aan de logica daarvan ook nauwelijks meer te ontkomen. De pijn zit hem meer in wat zo’n keuze precies betekent.

2. De doelen van Parijs – wat betekent dat eigenlijk?

In het Akkoord van Parijs is afgesproken om in 2100 de opwarming ruim beneden de 2 graden te houden, en zo mogelijk zelfs te beperken tot 1,5 graad Celsius. Een nog best ambitieus (en riskant) doel, maar wat dat doel concreet betekent, is nog niet afgesproken. Want wie moet op welk moment zijn CO2-uitstoot met hoeveel procent terugbrengen om het 2-gradendoel nog te kunnen halen? Dat is nog niet duidelijk en moet verder worden uitgewerkt. In 2018 worden de nieuwe plannen voor CO2-reductie van alle landen besproken. Mij lijkt dat we snel toe moeten naar een concrete en eenduidige afspraak zodat iedereen precies weet waar hij of zij aan toe is.

Een beetje vergelijkbaar met de afspraak binnen de EU om in 2030 40 procent minder CO2 uit te stoten (ten opzichte van 1990). Maar eerlijk is eerlijk – het is toch gek dat we voor de CO2-reductie nog geen operationeel doel hebben? Dan is het eigenlijk ook niet zo verwonderlijk dat politieke partijen nog een beetje (veel) zwemmen als het gaat over klimaatbeleid?

Gelukkig wordt wel nagedacht over een hanteerbare duidelijke klimaatafspraak. Afgelopen week kwamen wetenschappers met een concrete ‘roadmap’ daarvoor. Het voorstel houdt in dat we:

elke 10 jaar onze CO2-uitstoot halveren;
de CO2-uitstoot die gepaard gaat met ons landgebruik (bijvoorbeeld ontbossing) in 2050 naar 0 hebben teruggebracht en
dat we op grote schaal CO2 uit de lucht gaan halen.

Het is absoluut een ambitieus plan. Maar wel lekker concreet en uitdagend. Als we dit met elkaar afspreken, plus een controlemechanisme, dan kan iedereen aan de slag omdat we weten wat ons te doen staat.

3. Markt of overheid? Of allebei?

Het derde dilemma gaat over de vraag hoe de klimaatdoelen kunnen worden bereikt. Voor VVD, CDA en ook D66 zijn innovaties in het bedrijfsleven daarvoor een belangrijk middel. GroenLinks leunt bij het halen van de klimaatdoelen wat zwaarder op de overheid. D66 en GroenLinks willen dat er een klimaatwet komt, iets waar VVD en CDA geen heil in zien. Zo’n klimaatwet geeft ondernemers en burgers duidelijkheid over wanneer bepaalde klimaatdoelen moeten worden gehaald. Wel zo handig om de neuzen dezelfde kant op te krijgen.

Waar sommige politici een dilemma zien – markt of overheid – zie ik vooral de noodzaak om de middelen van beiden te mobiliseren. We hebben eenvoudigweg een te grote opgave voor de kiezen om ideologisch fijn te slijpen. We zullen alle middelen moeten inzetten die ons ter beschikking staan.

En soms kan de overheid juist belemmeringen wegnemen waardoor de kracht van de markt beter tot zijn recht komt. Dat kan bijvoorbeeld door eigen vermogen in te brengen en/of een garantstelling af te geven voor het risico dat banken of bedrijven lopen wanneer zij andere ondernemers of burgers leningen verstrekken waarmee deze duurzame investeringen financieren. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het project ‘Woningabonnement’ waarbij woningeigenaren hun huis laten verduurzamen en de kosten worden betaald uit de bespaarde energiekosten in de toekomst.

4. Vrijwillig of met (zachte) dwang?

In onze samenleving worden de macht en de bevoegdheden van de overheid geregeld in wetten. En aan (bijna) elke beperking van de vrijheid van burgers en ondernemers gaat een stevige discussie in parlement en samenleving vooraf. En dat is ook goed zo.

In de neoliberale benadering van beleid die ook in ons land nog steeds geldt, is het zo dat er veel vertrouwen is in de kracht van de markt om oplossingen te bedenken en welvaart te creëren. Om die kracht van de markt ruimte te geven moet de overheid zo min mogelijk regels maken en zo weinig mogelijk belasting heffen. Verder zijn we in Nederland niet zo van de geboden en verboden. Wij vertrouwen eerder op convenanten omdat de deelnemers daaraan zelf aan de slag gaan met de afspraken van het convenant. Althans dat hopen we dan. Handhaven is trouwens ook niet echt onze sterke kant.

Je kunt hele (waardevolle) discussies hebben over wat wel en niet wenselijk is – en werkt – in onze samenleving. Maar feit is dat als we het doel van emissiereductie niet halen we een levensgroot probleem hebben. Mij lijkt dat we gegeven deze situatie duidelijke keuzes moeten durven maken. Hoe duidelijker we nu zijn, hoe beter ondernemers en burgers daarop in kunnen spelen met hun beslissingen en met het bedenken van nieuwe werkwijzen en producten. En soms zullen we ook wat meer dwingend moeten worden, ook al zal niet iedereen dat leuk vinden.

Dat is ook waar veel ondernemers om vragen: ‘geef ons duidelijke doelen en regels en zorg ervoor dat ook de concurrent zich er aan houdt. En geef ons ruimte voor innovatie. Dan kunnen wij ons ding doen.’

Die duidelijkheid helpt iedereen vooruit. Als je weet dat rijden op diesel en benzine steeds duurder wordt en uiteindelijk zal stoppen, dan is de kans groot dat je volgende auto een elektrische wordt. Het is onvermijdelijk dat alle woningen binnen 1 à 2 decennia goed geïsoleerd worden en dat we overgaan op koken en verwarmen zonder aardgas. Als je weet dat we gaan stoppen met aardgas, ga je waarschijnlijk geen nieuw gasfornuis meer kopen.De vraag is of we bij dat isoleren kunnen vertrouwen op eigen kracht en verantwoordelijkheid, of dat er meer nodig is. Wat doe je met mensen die niet willen isoleren, of die het niet kunnen betalen? Ook hier zijn duidelijke doelen en regels nodig, en oplossingen voor de problemen van bijvoorbeeld betaalbaarheid.

5. Kosteneffectieve maatregelen – of gewoon doen wat werkt?

Een vijfde dilemma lijkt mij de huidige focus op kosteneffectief beleid. Het is natuurlijk goed om te kijken naar de kosten in relatie tot de effecten van maatregelen. En het is ook zeker slim om eerst die maatregelen uit te voeren die het meeste effect bereiken tegen de laagste kosten.

Dus een snelle toets op kosteneffectiviteit is absoluut prima. Maar je kunt heel veel rekenen en nog meer discussiëren over de aannames achter de berekeningen. Dat is vooral handig als je nog geen besluit durft te nemen. Mij lijkt dat we gezien de vaart die we moeten maken met het reduceren van de uitstoot van CO2 en het vergroten van de productie van duurzame energie we wat minder gaan rekenen en wat meer besluiten nemen. We moeten gaan doen wat werkt.

Dit is mijn vierde blog. Laat je me weten wat je ervan vindt? Tips zijn ook welkom. Dankjewel!

15 maart 2017

Stemadvies

Verkiezingsdag. Het ultieme moment om – in alle bescheidenheid – een stemadvies te geven. En dan niet alleen qua partij, maar zeker ook qua onderwerp.

Een groeiende groep mensen maakt zich zorgen over het ontbreken van het thema KLIMAAT in de debatten. Wat willen de politieke partijen doen op dit naar mijn mening grootste thema van de komende jaren en zelfs decennia?

Klimaatverandering zal ons leven sterk beïnvloeden, en die invloed zal groter worden naarmate we langer wachten met de overstap naar een samenleving waarin we niet langer afhankelijk zijn van olie, kolen en gas. In het schema dat je elders op deze blog kunt vinden geef ik aan wat de gevolgen van de klimaatverandering zijn.

Wat willen de politieke partijen?

De Correspondent heeft onderzoek gedaan naar wat partijen willen met het klimaat. Zie bijgaand artikel. Er zijn 4 partijen, namelijk D66, GL, CU en Partij voor de Dieren die voorop lopen. Er zijn ook achterblijvers: “De programma’s van VVD, PvdA en SP daarentegen bevatten onvoldoende maatregelen om de doelen uit het Klimaatverdrag van Parijs te halen.”

De conclusie van Jelmer Mommers van De Correspondent in het kort:

“Als je vindt dat de overheid de hoofdrol moet spelen in het grijpen van deze kansen, dan kun je het beste stemmen op GroenLinks, de Partij voor de Dieren of de ChristenUnie. Als je erop vertrouwt dat ‘de markt’ met enige hulp de juiste oplossingen zal leveren, is D66 een prima optie.”

Daar sluit ik me graag bij aan, waarbij ik zelf voor die ene partij uit 1966 ga

8 maart 201726 februari 2019

Scenario’s voor klimaatverandering

In mijn vorige blog schreef ik over de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering. En over de belemmeringen om hier iets aan te doen. En dat alles samengevat in één schema. Maar hoe zou de toekomst eruit kunnen zien in een wereld met klimaatverandering? Om dat te onderzoeken heb ik drie scenario’s voor klimaatverandering opgesteld.

Urgentiegevoel

Voor deze scenario’s heb ik er voor gekozen om het urgentiegevoel en de internationale samenwerking op de assen te zetten. Een hoog urgentiegevoel wil zeggen dat er in de samenleving en dus ook in politiek, bedrijfsleven en media het gevoel heerst dat we voortvarend aan de slag moeten. De uitstoot van CO2 moet zo snel mogelijk naar 0, en problemen op de weg daarnaartoe worden daadkrachtig opgelost. Een laag urgentiegevoel betekent dat er vooral veel wordt gepraat en weinig wordt gedaan. Er is veel aandacht voor mensen of bedrijven die in de transitie naar een samenleving zonder fossiele brandstoffen duurder uit zijn of er op achteruit gaan, en dat probleem wordt niet echt opgelost. Daardoor durft de overheid de regels en belastingen niet aan te passen, blijven vernieuwingen hangen en treedt er veel vertraging op.

Internationale samenwerking

Op de horizontale as staat de internationale samenwerking. Die is erg belangrijk omdat landen veel minder bereid zullen zijn flink te investeren in een economie zonder fossiele brandstoffen als andere landen dat niet ook doen. Dat betekent dat die andere landen immers wel de lusten hebben, maar niet de lasten. Internationale samenwerking is ook belangrijk omdat de minder rijke landen aangewezen zijn op hulp uit de rijkere landen. Zonder die hulp zijn de nieuwste technologieën waarmee fossiele brandstoffen overbodig worden niet te betalen.

Zoals ook uit het schema blijkt, kan klimaatverandering leiden tot economische achteruitgang, werkloosheid, klimaatvluchtelingen en conflicten. Dit soort problemen leidt ertoe dat regeringen en samenlevingen vooral met die problemen in het ‘hier en nu’ bezig zullen zijn en veel minder met internationale samenwerking en hulp aan armere landen. Het aanpakken van klimaatverandering loopt dan forse vertraging op.

Scenario's voor klimaatverandering - maart 2017 — Scenario’s voor klimaatverandering

Drie scenario’s voor klimaatverandering

De combinatie van deze twee assen levert drie scenario’s op, zoals hierboven is te zien in de figuur. (De combinatie van een hoog urgentiegevoel en een lage internationale samenwerking vind ik niet echt echt een geloofwaardig scenario.) Hierna zal ik de scenario’s in het kort typeren.

‘Business as usual’

Dit scenario lijkt een beetje op de wereld waarin we nu leven. De intenties zijn goed, zie bijvoorbeeld het huidige Energie-akkoord en het Verdrag van Parijs. Maar op de een of andere manier ‘winnen’ problemen als de betaalbaarheid van de zorg, de pensioenen en ‘de nationale identiteit’ het steeds weer van het klimaat. Journalisten vragen er niet naar, en de meeste politici beginnen er niet over. De aanpak van de klimaatverandering staat vaak op doorbreken, maar we hikken er met zijn allen gigantisch tegenaan en dat duurt nog een hele tijd voort. Voor veel mensen geldt dat het prettiger is hun belevingswereld zolang mogelijk te houden zoals hij nu is.

En voor de bedrijven die in fossiele brandstoffen doen of ervan afhankelijk zijn is het winstgevend om de transitie uit te stellen. Het kan bijvoorbeeld niet anders of de luchtvaart, die veel CO2 uitstoot, zal flink krimpen door strengere regels, belastingen en dus duurdere tickets. Hun lobby is erg succesvol.

Naarmate de tijd voortschrijdt, wordt steeds duidelijker dat het halen van het 2-gradendoel verder uit beeld raakt. Stap voor stap wordt het doel naar boven bijgesteld, maar nooit gehaald. Hoewel de gevolgen van de klimaatverandering steeds zichtbaarder worden, treedt er een soort van moeheid op bij het grote publiek. Een beetje vergelijkbaar met hoe we nu omgaan met armoede en ongelijkheid in de derde wereld.

‘Nieuw elan’

Hoe anders is dat in dit scenario. Na een lange aanloop ontstaat er een ware CO2-reductiewedloop. Ineens is iedereen ‘om’, nou ja, bijna iedereen dan. Maar een overgrote meerderheid van de bevolking ziet de noodzaak van een transitie in. Het feit dat er heel veel technologieën en innovatieve producten klaar op de plank liggen, helpt daarbij enorm.

Er ontstaan veel nieuwe banen door het op grote schaal isoleren van huizen en het aanleggen van warmtenetten. Voor huiseigenaren die de verplichte isolatie niet kunnen betalen, worden financieringsconstructies bedacht. Sommige van de armere landen gaan er dankzij de duurzame energiesystemen flink op vooruit. Stroom en internet op het platteland leiden op het gebied van innovatie, economie en emancipatie tot flinke stappen vooruit. Een golf van optimisme gaat de wereld over.

Dat neemt niet weg dat er veel schade optreedt door de opwarming van de aarde. Maar dankzij wereldwijde solidariteit wordt de ellende redelijk opgevangen. Belangrijker is dat het er op lijkt dat de opwarming tot staan kan worden gebracht.

‘Ieder voor zich’

Dit is in vergelijking met de beide andere scenario’s het meest duistere. De urgentie om te handelen ontbreekt net als in ‘Business as usual’, maar bovendien valt de internationale samenwerking langzaam maar zeker uit elkaar. Landen die – steeds heftiger – met klimaatverandering worden geconfronteerd, zijn niet langer bereid constructief mee te werken aan CO2-reductie. In ieder geval niet totdat de rijke landen, de grootste veroorzakers van het probleem die ook nog eens het minst getroffen worden, op grote schaal hun verantwoordelijkheid nemen. Maar die zijn daar ondanks de nodige beloften niet toe bereid. Dat wordt door de getroffen landen als heel oneerlijk en niet-solidair gezien.

Door de afnemende landbouwproductie wordt voedsel wereldwijd een steeds schaarser goed en de prijzen stijgen enorm. De rijke landen schroeven hun noodhulp dan ook steeds verder terug. De strijd om schaars water en voedsel leidt tot een serie van kleine en grote conflicten in Azië en Afrika. Een langdurige wereldwijde recessie is het gevolg.

Uit pure noodzaak om niet overspoeld te raken, beschermen rijke landen zich met muren en prikkeldraad tegen vluchtelingenstromen. Zelfs Europa valt uiteen in een relatief rijk en ongeschonden noordelijk en een arm en door droogte en hitte geteisterd zuidelijk deel. Gevolg van dit alles is dat de aarde steeds verder en onherstelbaar opwarmt. Het laat zich raden wat dit met de psyche van mensen en samenlevingen doet.

Dit is mijn derde blog. Laat je me weten wat het bij je losmaakt, en wat je mist?!

28 februari 20171 maart 2017

Klimaatverandering in een schema

[Tip: om het schema uit te vergroten, klik op het schema en selecteer ‘view image’ en vergroot het plaatje.]

Meer overzichtelijke en toegankelijke kennis nodig

Er wordt steeds meer geschreven over klimaatverandering. Dat is goed, maar wat er aan materiaal beschikbaar is, is vaak nog wel een zoekplaatje. Het is gefragmenteerd, vaak technisch en ingewikkeld opgeschreven en soms spreken bronnen elkaar zelfs tegen. Dus ik snap wel dat veel mensen onderweg afhaken. Het is niet alleen een thema met een zwart randje als je kijkt naar de toekomst, het is vooral ook erg onoverzichtelijk en ontoegankelijk.

En daar zijn goede redenen voor. Het onderwerp ‘klimaatverandering’ is erg complex, veelomvattend en ook nog eens volop in beweging. Daar doorheen spelen bij veel mensen nog gevoelens van vermijding, angst en verdriet. Dat maakt het ook al niet een heel aantrekkelijk thema om je erin te verdiepen. Niet voor lezers, maar ook niet voor journalisten of bijvoorbeeld politici. En niet op de laatste plaats wordt er een keiharde lobby- en desinformatiecampagne gevoerd vanuit de sectoren die belang hebben bij de status quo. Als je in de business van fossiele brandstoffen zit of ervan afhankelijk bent, heb je er alle belang bij het probleem te bagatelliseren. Of te suggereren dat er aan oplossingen wordt gewerkt waardoor het ‘vanzelf’ wel goed komt: “Gaat u maar lekker slapen.” Als dat even zou kunnen…

Klimaatverandering in een schema: oorzaken, gevolgen en belemmeringen

Redenen genoeg om een poging te doen wat meer overzicht te creëren. Wat mij daarbij altijd erg helpt zijn schema’s die een onderwerp toegankelijk maken. Zodat je van daaruit verder kunt zoeken en opbouwen. Maar het schema wat ik zocht heb ik helaas niet kunnen vinden. Misschien is het er wel en heb ik het alleen niet gevonden. Tips zijn welkom!

Dus ben ik er zelf maar eens goed voor gaan zitten, en bijgaand schema is het product daarvan. Het is niet perfect, niet volledig, maar wel een begin.

Gevolgen van een veranderend klimaat

Het schema begint linksboven, met de uitstoot van CO2 en het broeikaseffect, leidend tot klimaatverandering. Vervolgens worden rechts de directe gevolgen van klimaatverandering opgesomd. Deze zorgen op hun beurt voor economische schade en werkloosheid, gewapende conflicten en stromen van vluchtelingen. Dit leidt weer tot destabiliserende effecten op politiek en maatschappij, zowel in de landen die direct getroffen worden door de klimaatverandering, als in de landen die er (voorlopig) minder last van hebben. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de grote politiek en maatschappelijke onrust die in de EU-landen ontstond als gevolg van de vluchtelingstromen uit Syrië.

Daarbij geldt: hoe meer landen bezig zijn met problemen in het ‘hier & nu’, hoe minder ze zullen investeren in klimaatbeleid ‘daar & straks’. Ook al hebben ze daar zelf alle belang bij omdat het klimaat zoals bekend niet bij grenzen halt houdt. Deze houding belemmert uiteraard een voortvarende aanpak van de klimaatverandering. Dit speelt nu al in steeds meer landen, en de VS is er een goed voorbeeld van. Het is te hopen dat de ontkenning van het klimaatprobleem door president Trump er niet toe leidt dat andere landen hun inspanningen reduceren of zelfs afhaken.

Oorzaken voor gebrekkig draagvlak voor klimaatbeleid

Een tweede belangrijke blok bevindt zich linksonder in het schema. Sterk vereenvoudigd zie ik vier grote oorzaken waarom er vooralsnog onvoldoende draagvlak is voor verdergaand klimaatbeleid:

Zoals gezegd, bestaat er nog steeds een behoorlijk diffuus beeld van klimaatverandering. Wat nodig is zijn eenduidige antwoorden op vragen als wat betekent het precies voor mij, hoe erg is het en hoeveel tijd hebben we nog en wat gaan we doen?
Dat diffuse beeld is mede een gevolg van de inspanningen van invloedrijke spelers die belang hebben bij de status quo. Hun lobby- en desinformatiecampagnes zorgen voor veel onwaarheden en twijfel met als gevolg dat er kostbare tijd verloren gaat.
Klimaatverandering is voor de meeste mensen bovendien te ‘groot’ en te ingrijpend. Gevoelens van verdriet, verlies, schuld en angst zorgen ervoor dat het thema als het ware wordt ‘geblocked’ en mensen dus ook niet in actie komen.
Tot slot ontbreekt er ook nog zoiets als een gedeeld toekomstperspectief. Als we al in beweging moeten komen, zou het fijn zijn als we weten welke kant we op gaan. En om te weten dat het zo mogelijk een prettige bestemming is.

Van oorzaken naar oplossingen

Het is belangrijk de oorzaken van gebrekkig draagvlak goed te benoemen, om juist dáár met de oplossingen op aan te haken. Er zijn overigens al veel initiatieven om één of meerdere oorzaken aan te pakken. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan ‘het initiatief van de ‘klimaatgesprekken’, waarbij deelnemers samen met andere geïnteresseerden onder deskundige begeleiding ontdekken hoe ze het gesprek over klimaatverandering met anderen kunnen voeren. En hoe ze de impact die ze zelf op het klimaat hebben, kunnen verkleinen.

Om het gebrek aan toekomstperspectief aan te pakken, heeft hoogleraar Urban Futeres Maarten Haijer onlangs een prijsvraag uitgeschreven. Creatievelingen worden uitgenodigd toekomstbeelden op te stellen die kunnen helpen bij de besluitvorming door de verbeelding positief te prikkelen.

Zelf lever ik graag een bijdrage aan meer overzicht en transparantie (1e oorzaak). Al zou het natuurlijk goed zijn wanneer ook grote spelers met veel gezag daartoe initiatief nemen.

Tot zover mijn tweede blogpost. Ik ben benieuwd naar wat jullie nog in het schema missen. En voorlopig levert het schema in ieder geval een mooi praatplaatje op voor mijn komende bijdragen!

22 februari 2017

Politieke jongeren presenteren duurzaam toekomstmanifest

Een belangrijke stap vandaag. De voorzitters van tien jongerenorganisaties van politieke partijen hebben vandaag een duurzaam toekomstmanifest ondertekend. Daarin staan 5 punten die volgens hen een plaats moeten krijgen in het nieuwe regeerakkoord. Jan Terlouw presenteerde het manifest in De Wereld Draait Door. Het manifest is er gekomen op initiatief van Terlouw.

Lees hier het artikel van de NOS over het manifest

Ik word hier best wel blij van. Niet zozeer omdat het manifest een garantie is dat de punten ook echt een plek krijgen in het regeerakkoord. Want of dat helemaal gaat lukken is nog open. Het zal moeten blijken. Maar wel omdat het een belangrijk signaal is, namelijk dat jongeren zich flinke zorgen maken over de (hun) toekomst. En dat zij bereid zijn er samen de schouders onder te zetten. En dat ook deze jongeren bereid zijn om de druk op de politiek op te voeren, net als bijvoorbeeld de Grootouders voor het Klimaat.

De 5 punten uit het manifest

Het beleid van het kabinet zal er op zijn gericht dat Nederland gaat behoren tot de koplopers op het gebied van duurzaamheid, met name als het gaat om concretisering van de Parijs akkoorden, die er op neerkomen dat temperatuurstijging van de atmosfeer deze eeuw beperkt moet blijven tot minder dan 2 graden Celsius. Het kabinet zal daarvoor concrete maatregelen nemen.
Het principe ‘de vervuiler betaalt’ zal uitgangspunt zijn van kabinetsbeleid. Daardoor wordt een gelijk speelveld gecreëerd voor de industrie, wat een voorwaarde is voor succesvolle innovaties op het gebied van duurzame productie.
Het kabinet zal iedere maatregel toetsen op het effect ervan op de kwaliteit van de aarde, nationaal en internationaal, nu en in de toekomst.
Het kabinet zal alles in het werk stellen om in internationaal verband te bevorderen dat multinationale ondernemingen niet minder belasting betalen dan het midden- en kleinbedrijf.
Bij het realiseren van bovenstaande maatregelen zal voor het kabinet de menselijke maat norm zijn in wetgeving, regelgeving en beleid.

Manifest jongerenorganisaties

22 februari 201722 februari 2017

Manifest voor een leefbare toekomst

http://grootoudersvoorhetklimaat.nl/manifest/

De Grootouders voor het Klimaat, waar ook Jan Terlouw bij betrokken is, zetten zich in voor een leefbare wereld voor onze kleinkinderen. Ik vind het een fantastisch voorbeeld van je laten horen en druk uitoefenen op de politiek.

De Grootouders hebben ook een ‘luid en duidelijk’ manifest opgesteld, dat je ook kan downloaden en ondertekenen. En daar hoef je geen grootouder voor te zijn