Tag: klimaat

Geplaatst op

Gezondheidseffecten van klimaatverandering

Het RIVM heeft onderzocht welke grote opgaven er in de volksgezondheid en zorg op weg naar 2050 zijn. Daar zit ook klimaatverandering bij.

Het RIVM heeft vijf opgaven onderscheiden:

“De vergrijzing is en blijft de belangrijkste maatschappelijke ontwikkeling voor de volksgezondheid. Meer nieuwe woonvormen zijn nodig waarin ouderen samen kunnen leven, elkaar kunnen helpen en aandacht krijgen. Verder is het belangrijk maatschappelijk de discussie te voeren welke behandelingen, zorg en beslissingen rondom het levenseinde nodig en gewenst zijn. Tegelijkertijd zijn veel ouderen na de pensioenleeftijd nog vitaal. Het is daarom belangrijk dat oudere mensen kunnen blijven meedoen in de samenleving. Deze punten vormen samen de eerste opgave.

De grote gezondheidsverschillen in Nederland vormen de tweede opgave. Mensen met een betere maatschappelijke positie leven gemiddeld 14 jaar langer in een goede gezondheid dan groepen die het slechter hebben. Hierbij is financiële bestaansonzekerheid belangrijk, vaak in combinatie met slechtere woonsituaties of arbeidsomstandigheden. Het is dus nodig om de omstandigheden waarin deze mensen leven te verbeteren.

Als derde hebben jongeren een steeds ongezondere leefstijl. Zo zullen meer jongeren overgewicht hebben, op steeds jongere leeftijd. Ook zullen jongeren steeds vaker problemen met hun mentale gezondheid hebben. Aangezien de jeugd de toekomst is, is het belangrijk te investeren in hun gezondheid, zowel fysiek als mentaal.

De vierde opgave is hoe goede zorg geleverd kan worden, ook bij een grotere vraag naar zorg en steeds grotere personeelstekorten. Ook zullen er in verhouding niet genoeg mantelzorgers zijn voor de vraag. Hierdoor kunnen mantelzorgers overbelast raken.

De vijfde opgave gaat over een gezonde inrichting van de leefomgeving, om beter voorbereid te zijn op de gevolgen van klimaatverandering. Denk aan hittestress en wateroverlast. Op veel plekken worden al maatregelen genomen om Nederland daartegen te beschermen, zoals meer groen en water in steden en dorpen. Een groene omgeving is ook goed voor de gezondheid: het stimuleert ontmoeten, ontspannen en bewegen.“

Klimaat en gezondheid

Verderop in het rapport en in een afzonderlijke publicatie wordt dit verder uitgewerkt. Specifiek gaat het om:

  • Meer hittestress en hittesterfte door temperatuurstijging
  • Extreem weer vormt bedreiging voor voedselproductie en beschikbaarheid drinkwater
  • Meer luchtverontreiniging door weinig wind tijdens hittegolven en door bosbranden leidt tot verergering van astma of allergieën
  • Nieuwe infectieziekten door klimaatverandering
  • Meer hooikoorts, huidkanker en mentale gezondheidsproblemen

Daarbij lijden groepen in financiële bestaansonzekerheid het meest onder klimaatverandering. “Ze wonen vaker in wijken met meer luchtverontreiniging, verkeerslawaai, weinig groen en meer verstening en in woningen die slecht te koelen zijn.”

Oplossingsrichtingen

Het RIVM ziet hiervoor onder andere de volgende oplossingsrichtingen:

“De klimaatmaatregelen die noodzakelijk zijn om enerzijds de klimaatverandering af te remmen en anderzijds ons leven aan te passen aan het veranderende klimaat, hebben potentieel om de leefomgeving gezonder te maken. Zo is vergroening van wijken nodig voor het voorkomen van hittestress en opvang van regenwater. Ook is er behoefte aan woningen die duurzaam te verkoelen en te verwarmen zijn. Dit levert ook een leefbaarder woonomgeving op, met plaats voor bewegen, ontspannen en ontmoeten. Minder gebruik van fossiele energie zal de luchtkwaliteit verbeteren en gezondheidswinst opleveren.”

Conclusie en kanttekeningen

Het is zonder meer winst dat het RIVM zo uitgebreid stil staat bij de gezondheidseffecten van de klimaatcrisis. Ook al staan er op zich weinig nieuwe dingen in, dit is wel een advies aan de regering en het parlement. Wat ik verder goed vind is de link die wordt gelegd met andere beleidsterreinen zoals woningbouw en inrichting van de openbare ruimte. Het is totaal logisch dat de zorg niet alle problemen in haar eentje kan oplossen. Ook is duidelijk dat Nederland nog niet goed is voorbereid. Er is veel werk aan de winkel.

De vraag is natuurlijk hoe ‘Den Haag’ met dit rapport om zal gaan. De huidige regering heeft zich tot nu toe nog niet echt een overtuigd strijder voor een betere bescherming van het klimaat getoond. Wellicht dat ze zich wel wil inzetten voor een betere bescherming van de bevolking tegen de gevolgen van de klimaatverandering.

Geplaatst op

Schipbreuk met toeschouwer

Laatst ging het bij een college taal en filosofie over metaforen. De docent kwam met het beeld van een schipbreuk voor de kust met een toeschouwer die op land staat en alles ziet gebeuren maar niets kan doen. Ik vond het een zeer toepasselijk en treffend beeld voor onze actuele situatie. Ik heb er deze tekening aan gewijd.

Waarom vind ik deze metafoor zo toepasselijk? Ik denk omdat het een zo treffend beeld geeft van niet een enkele maar een hele serie situaties die helemaal de verkeerde kant op gaan. Situaties ook die stuk voor stuk resistent (lijken te) zijn voor bijsturing. Denk aan Oekraïne, denk aan Gaza, aan Trump, de Nederlandse politiek, aan de klimaatcrisis. Wat betreft dat laatste ging ik eerder op onderzoek uit naar wat maakt dat we daar niet of veel te traag op reageren. Het leverde 25+ redenen op.

Kom in actie

Het standaard antwoord op gevoelens van machteloosheid is het advies om in actie te komen. Liefst samen met gelijkgestemden, liefst concreet en behapbaar. Ik begrijp dat en weet dat het werkt, in ieder geval tijdelijk. Maar ik heb er ook dubbele gevoelens bij.

Een tijdje terug zag ik een aflevering van een Amerikaanse brandweerserie, Station 19. De zoon van een vader die bij de brandweer zit was gestopt met zijn studie medicijnen omdat hij zag dat de wereld steeds verder afgleed (o.a. klimaat) en hem zelfs op de universiteit racisme tegemoet klotste. Zijn vader begreep er niets van: waarom gooide hij deze gouden kans weg? Precies op dat moment kwam er een lading slachtoffers langs die geholpen moesten worden en ook de zoon hielp mee. Dat is wat we doen, zei zijn vader na afloop. De wereld elke dag een beetje beter maken. Wat de zoon met dit alles ging doen werd niet helemaal duidelijk.

Dilemma

Het is natuurlijk maar fictie maar wel een ‘mooi’ voorbeeld van het dilemma waar velen van ons in zitten. Erkennen dat de echte problemen te groot lijken om op te lossen of je richten op kleinere en nog enigszins beïnvloedbare problemen? Het nadeel van de eerste optie is dat je er gemakkelijk depressief van kan worden. En als je het helemaal doortrekt: wat heeft het leven dan nog voor zin? Het voordeel van de tweede optie is dat het een gevoel van succes en verbondenheid met anderen kan opleveren. Het nadeel is dat ook in deze aanpak de grote problemen buiten bereik blijven. Tenzij je gelooft in of hoopt op cascades en tipping points waarin veel kleine veranderingen grote veranderingen in gang zetten. Het is allemaal een kwestie van perspectief en uiteindelijk kan alleen de toekomst uitwijzen welke benadering meer ‘waar’ of beter is.

Rouw

Laatst las ik een artikel over anticiperende rouw. Dat is de rouw die mensen ervaren waarvan bijvoorbeeld een naaste dementie heeft, of Alzheimer. Die naaste is er fysiek nog maar ontglipt elke dag een beetje meer. Het kan gekmakend zijn. Ik zag gelijk de parallel met het klimaat. Elke dag een stukje verslechtering en het perspectief is zoals het er op dit moment voor staat vroeger of later fataal.

Dat roept gevoelens van rouw op. Volgens Elisabeth Kübler-Ross komen daar vijf fasen bij kijken: ontkenning, boosheid, onderhandelen en vechten, depressie en uiteindelijk aanvaarding. Het concept is niet onomstreden. Sowieso doorloopt niet iedereen die rouwt alle fasen, en niet iedereen doorloopt ze in deze volgorde. Zelf vind ik het wel een herkenbaar model als het om het klimaat gaat. Het lastige bij anticiperende rouw is dat zolang de patiënt nog niet overleden is er altijd hoop is op verbetering en uitstel of heel misschien zelfs genezing. Daarmee wordt ook het rouwproces gerekt en kan er dus nog niets worden afgesloten.

Onderhandelen en vechten

Als je de vijf fasen van rouwverwerking goed bekijkt, spreken de meeste fasen behoorlijk voor zich. Als maatschappij zitten we nog steeds diep in de ontkenning als het om de klimaatcrisis gaat. Wanneer het besef indaalt wat er precies aan de hand is en hoeveel er nu al elke dag kapot gaat, is boosheid niet ver weg. Dat kan boosheid tegen de brenger van het nieuws zijn, dus wetenschappers of klimaatactivisten. De boosheid kan zich ook richten tegen vervuilers of ontkenners, en natuurlijk tegen het gevoel van verlies en onmacht. Alsof je in een ruimteschip zit waar het niet goed mee gaat maar waar je niet uit kunt stappen. Depressie en aanvaarding lijken ook evident maar onderhandelen en vechten?

Wikipedia zegt daarover: “Als de verliezer merkt dat protesteren en boosheid niet helpt kan men proberen het verlies te verwerken door zich doelen te stellen of beloften te doen. Dit kan vele vormen aannemen…”. In die zin passen veel klimaatacties perfect in deze categorie. En daar is ook helemaal niks mis mee, want elke actie is op zich nuttig. En elke actie kan ook een goed gevoel opleveren. Maar als klimaatacties het rouwproces verstoren dan lijkt mij dit een lastige zaak. De kans is groot dat daarmee telkens weer teleurstelling op de loer ligt, evenals wanhoop.

Afsluitend

Ik weet ook niet wat precies de beste manier is om hiermee om te gaan. Niet voor mezelf en zeker niet voor anderen. Wat ik schreef is hoe ik er op dit moment naar kijk en misschien dat de lezer er ook iets voor zichzelf kan uithalen.

Veel zal afhangen van je inschatting hoe ver we al zijn gevorderd op de weg naar de ineenstorting van het klimaat. En in hoeverre we in staat zijn om het roer nog om te gooien, om in ieder geval het ergste te vermijden.

En om nog even bij het model van de vijf fasen van rouw te blijven: denken we dat we het klimaat kunnen redden in de derde fase van onderhandelen en vechten? Of moeten we eerst alle fasen door en kunnen we pas na de fase van aanvaarding dat we het klimaat met onze huidige manier van doen over de klif jagen in actie komen om met grote ingrepen en systeemveranderingen te redden wat er te redden valt? En ik gebruik hier bewust ‘we’ omdat grote ingrepen alleen mogelijk zijn met de steun van heel veel mensen.

Geplaatst op

Waar staan we met het klimaat?

Ook zo benieuwd waar we staat met het klimaat? Kijk dan deze TED-talk van Johan Rockström, hoogleraar en vooraanstaand klimaatwetenschapper. In 18 minuten ben je helemaal bij en hij noemt zichzelf een optimistische realist. Kijken dus!

Op 12 minuut en 10 komt hij te spreken over het resterende koolstofbudget voor de 1,5 gradengrens. Hoeveel CO2 mogen we nog uitstoten om een 50%-kans te hebben om niet over de 1,5 gradengrens heen te gaan? Dat budget is 200 Gigaton CO2. Op dit moment stoten we (alle mensen samen) 40 Gt per jaar uit. Dat betekent dat we over 5 jaar door dit budget heen zijn. Het is daarom zeer waarschijnlijk dat we ergens tussen 2030 en 2035 door de 1,5 gradengrens heen zullen breken.

Gelukkig weten we wat de oplossing is en hebben we de technologie daarvoor in huis. Alleen kunnen we niet langer stapje voor stapje lineair veranderen. Omdat we nog maar zo weinig tijd hebben moeten we exponentieel veranderen.

Geplaatst op

Het klimaat en ons voedsel

Het klimaat verandert snel

Het klimaat verandert, en het verandert snel. Zoveel is nu wel duidelijk. Volgens dit NOS-artikel zullen we deze hete en droge zomer van 2018 in de toekomst zelfs een koele zoemer noemen. Tijd om voorzichtig vooruit te kijken naar wat dit betekent voor onze toekomst.

"Deze zomer zullen we in de toekomst een koele zoemer noemen"
“Deze zomer zullen we in de toekomst een koele zoemer noemen”

 

Het klimaat en ons voedsel

Een thema dat ik nog maar zelden langs zie komen betreft de gevolgen van de klimaatverandering voor onze voedselvoorziening. Zou de NOS al een artikel in de maak hebben over de gevolgen van hete & droge zomers (en straks ook weer hagel en wolkbreuken) voor onze  voedselvoorziening?

Voedsel relevant thema

Dat lijkt me namelijk een meer dan relevant thema. Nu oogsten flinke schade oplopen en boeren voedsel moeten bijkopen voor hun vee omdat er te weinig hooi is, kunnen consequenties niet uitblijven. Sommige producten vallen kleiner uit (denk aan de’ te kleine’ pruimen uit Zeeland die AH niet wilde verkopen), of er is gewoon veel minder van. De prijs van die producten zal dan logischerwijs flink omhoog gaan. Ook in veel andere landen hebben de gewassen immers last hebben van de hitte en droogte.

Graan en mais duurder

Natuurlijk zullen er ook gewassen zijn met hogere opbrengsten, maar overall zullen de opbrengsten in de EU afnemen. Graan en mais zijn daar voorbeelden van. De vraag is nu hoe het met de oogsten in de rest van de wereld zal gaan. In die zin is de belofte van de EU om meer soja uit de VS in te voeren in ruil voor minder handelsoorlog nog niet zo gek. Soja kan immers ook dienen als voer voor het vee. En laat daar door de droogte en hitte nou net veel minder van zijn.

Minder vlees

Doordat boeren meer voedsel voor het vee moeten inkopen, zal de prijs van vlees stijgen. Tenzij… de overheid subsidies gaat geven natuurlijk. Laten we hopen dat dit niet gaat gebeuren. De prijs van vlees is gezien de milieu-effecten nu immers veel te laag. Duurder vlees zou gezien de lage prijzen dan ook een zegen zijn. De vraag naar vlees zal dan afnemen en dat is goed nieuws voor de planeet. Ons dieet zal plantaardiger worden.

Alternatieve productiemethoden

Ik verwacht dat deze hete en droge zomer aanleiding zal zijn om op zoek te gaan naar productiemethoden van voedsel die minder weersafhankelijk zijn. De technieken daarvoor zijn inmiddels al lang beschikbaar, bijvoorbeeld in kassen of leegstaande gebouwen. Maar het probleem lijkt mij vooral dat juist die gewassen die buiten op het veld op grote schaal worden aangebouwd, te weinig opbrengen om binnen onder beschermde condities te verbouwen. Denk juist aan mail en graan. Bovendien is het bijkans onmogelijk om dergelijke grote hoeveelheden binnen te verbouwen.

Schaarste en sociale onrust

Het is voor ons in Europa nauwelijks voor te stellen dat voedsel schaars zou kunnen worden. Dat frietjes duurder worden omdat de aardappeloogst een keertje tegenvalt, oké. Maar structurele schaarste? Europa is vooralsnog rijk genoeg om hogere prijzen op de wereldmarkt te betalen, dus zo’n vaart zal het niet snel lopen. Die hogere prijs zal primair ten koste gaan van mensen in armere landen die gewoon te weinig geld hebben. Toch zullen hogere voedselprijzen ook in ons land tot onrust kunnen leiden, tenzij de regering besluit koopkrachtverlies te compenseren.
Geplaatst op

Hoe klimaatverandering onze gezondheid beïnvloedt (ook nu al)

Klimaatverandering heeft invloed op onze gezondheid. Veel mensen denken dat klimaatverandering iets is van ‘daar en straks’, en niet van ‘hier en nu’. Een onlangs gepubliceerd rapport van The Medical Society Consortium on Climate & Health laat zien dat dit beeld niet klopt. Ook nu al heeft klimaatverandering impact op onze gezondheid.

Het is – in ieder geval voor mij – het eerste rapport dat ik ken dat hier op inzoomt. Het rapport gaat over de situatie in de VS, maar kan volgens mij bijna 1-op-1 worden vertaald naar de Nederlandse situatie.

Klimaat beïnvloedt gezondheid
Klimaat beïnvloedt onze gezondheid

 

Effecten van klimaatverandering op de gezondheid

Kort en krachtig bespreekt het rapport acht thema’s. Ik loop ze in het kort langs.

Extreme hitte

Klimaatverandering leidt tot meer hete dagen en langere en heftigere hittegolven. Dat is gevaarlijk voor kinderen, ouderen en zieken, maar bijvoorbeeld ook voor mensen die veel buiten werken en sporten. Zo worden in de VS elk jaar 9000 high school sporters behandeld voor hittegerelateerde ziekten.

Extreem weer

Klimaatverandering leidt tot extremer weer zoals stormen, heftige regenval, overstromingen maar ook droogte. Hierdoor kunnen voorzieningen uitvallen, of moeten mensen hun huizen verlaten en een veilige locatie opzoeken. Al deze gebeurtenissen kunnen leiden tot letsel en zelfs de dood. Kinderen, ouderen, arme mensen en gehandicapten zijn extra kwetsbaar. De VS heeft de afgelopen jaren diverse van dit soort rampen en/of evacuaties meegemaakt.

Luchtverontreiniging

Klimaatverandering beïnvloedt luchtkwaliteit door meer smog, rook van bosbranden en meer pollen in de lucht. Dit laatste komt doordat de planten die de pollen produceren, beter groeien door klimaatverandering. Allergieën en astma komen daardoor vaker voor, en worden ernstiger.

Teken en muskieten

Het veranderende klimaat maakt het voor ziektedragers zoals teken, muskieten en vlooien makkelijker zich te vermenigvuldigen en zich te verspreiden naar gebieden waar ze eerst niet kwamen. Hierdoor rukken ziektes als Lyme, het West Nijl Virus en dengue koorts op. Zelfs malaria kan in de VS opnieuw zijn intrede doen.

Besmet water

Door heftige regenval en overstromingen kan oppervlaktewater verontreinigd raken, met giftige stoffen of bijvoorbeeld mest. Door hogere temperaturen groeien algen, parasieten en virussen makkelijker en kunnen mensen en dieren ziek maken die er in zwemmen of er van drinken.

Besmet voedsel

Ook gewassen op het land kunnen worden aangetast door ziekten die zich door klimaatverandering makkelijker verspreiden. In reactie hierop gebruiken boeren extra pesticiden die op hun beurt het voedsel niet gezonder maken.

Geestelijke gezondheid

Mensen die extreme weersomstandigheden meemaken en die bijvoorbeeld voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van landbouw en natuur kunnen door klimaatverandering stress ervaren en klachten als depressie, angst en posttraumatische stress ontwikkelen. Ik denk zelf dat er meer aan de hand kan zijn dan dit, zie hiervoor ook verder in dit blog.

Voedselproductie

Meer CO2 in de lucht leidt tot minder voedingswaarde in voedselgewassen. Bovendien zullen meer planten worden beschadigd door droogte of juist extreme regenval, overstromingen, storm en hagel en ziekten. Minder voedselproductie kan leiden tot voedseltekorten en daarmee tot gezondheidsschade.

Stoppen met fossiele brandstoffen

Deze inventarisatie is heftige materie om te lezen. Om erger te voorkomen, moeten we dan ook zo snel mogelijk stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen, aldus het rapport.

Wil je meer lezen? Het rapport kun je hier downloaden (pdf).

Effecten op de geestelijke gezondheid

Wat mij opvalt is dat het rapport bij de effecten op de geestelijk gezondheid alleen spreekt over gebeurtenissen als gevolg van extreme weersomstandigheden. Misschien is dat logisch, kijkend naar de heftige gebeurtenissen in de VS, maar het lijkt me een te beperkte benadering.

Zo ervaren veel klimaatwetenschappers en -activisten klachten als gevolg van hun werk. Elke dag bezig zijn met een zo heftige ontwikkeling als klimaatverandering, terwijl de reactie vanuit maatschappij, bedrijfsleven en politiek daarop zo teleurstellend laks en traag is, kan ziekmakend zijn. Het roept ook de vraag op: kan of moet ik meer doen om de boodschap en de urgentie te laten doordringen?

Ook verwacht ik dat naarmate de klimaatverandering voortschrijdt meer mensen klachten zullen ervaren door het gebrek aan toekomstperspectief. Hoe reageer je op steeds nieuwe klimaatrampen en vluchtelingenstromen? En wat doet het met je psyche als de kansen om je te ontplooien verslechteren in plaats van te verbeteren?

Symposium Klimaatstemming

Wat dat betreft is het bijzonder dat op 9 juni 2017 in Leiden een symposium wordt georganiseerd over de effecten van klimaatverandering op de geestelijke gezondheid. Het is de eerste keer dat ik een evenement over dit thema zie langskomen.

De internetpagina van het symposium zegt er het volgende over. Op dit symposium staan we stil bij de effecten van klimaatverandering op het menselijk gemoed. Hoe reageren we op deze veranderingen en dreigingen? Hoe gaan we om met reacties als ontkenning, apathie, angst, depressie en dreigende paniek? Wie vangt wie op in de toekomst, wie zorgt er voor wie, en op welke manier?

Het zou me niets verbazen als we hier in de nabije toekomst meer over gaan horen.