De vraag is out of the box en daardoor een prima manier om onze problemen anders te bekijken. Het antwoord op de vraag is zowel confronterend als vermakelijk:
“The super-intelligent AI would need to establish a beneficent global dictatorship that takes over the operations of humanity on planet Earth. As soon as this super-intelligent AI appears, it would realize that humans by and large are as dumb as a bag of rocks. Especially large groups of humans. By replacing all the governments of the world with a single super-intelligent government, and by taking control of the planet’s industries, there is some hope that a super-intelligent AI could bring humanity in for an imperfect but soft landing for the benefit of all.“
De afgelopen dagen stijgen de temperaturen op veel plaatsen naar recordhoogtes. Dichtbij huis zijn het vooral de landen rond de Middellandse Zee die met extreme hitte te kampen hebben. Temperaturen schommelen er rond de 40 graden Celsius en kunnen verder oplopen tot 45 graden, in de schaduw welteverstaan.
Hitte heeft impact op de gezondheid. Onlangs is berekend dat de hitte vorig jaar in Europa tot ruim 61.000 vroegtijdige sterfgevallen heeft geleid. De meeste hittedoden vielen in Italië, namelijk ruim 18.000
Wetenschappers waarschuwen al langer dat de landen rond de Middellandse Zee een hotspot van de klimaatverandering zijn. De ontwikkelingen van dit jaar illustreren dit, net als die van de afgelopen jaren trouwens. Het is een lange aaneenschakeling van hitte, droogte, bosbranden en overstromingen door hevige neerslag die de kurkdroge bodem niet kan binnendringen. In delen van Spanje ligt zelfs verwoestijning op de loer.
Nu al is duidelijk dat de droogte en hitte effect hebben op de landbouwproductie. Het is ook niet heel gewaagd om te voorspellen dat er een effect op de toeristenstromen zal zijn. Landbouw en toerisme zijn zoals bekend belangrijke inkomstenbronnen voor de landen rond de Middellandse Zee. En helaas is er geen enkele reden om aan te nemen dat de weersextremen minder worden. Zolang we de CO2-kraan niet dichtdraaien, gaat de opwarming immers onverminderd door.
Een (gitzwart) toekomstscenario
Maar wat betekent dit alles nu voor de toekomst van de landen rond de Middellandse Zee? In zijn boek Klimaatoorlogen heeft militair historicus Gwynne Dyer de gevolgen van klimaatverandering verwerkt in toekomstscenario’s. Daarbij heeft hij expliciet de link gelegd met de geopolitiek: hoe gaan landen met elkaar om en is dat vreedzaam of juist niet? Hij laat zien hoe klimaatverandering bestaande spanningen snel kan doen ontploffen en nieuwe conflicten kan doen ontstaan. Landen zullen er immers alles aan doen hun bevolking te beschermen tegen tekorten van voedsel, drinkwater en andere hulpbronnen. En naarmate die hulpbronnen door klimaatverandering schaarser worden, stijgt het conflictpotentieel exponentieel.
Zijn scenario voor Zuid-Europa ziet er als volgt uit. Door de klimaatverandering neemt overal in Europa de voedselproductie af, het meest in de landen rond de Middellandse Zee. Daarom wordt er binnen de EU een programma voor voedselhulp voor deze landen opgezet. Ondertussen worden Spanje, Italië en Griekenland met steeds meer klimaatvluchtelingen vanuit Noord-Afrika en het Midden-Oosten geconfronteerd. Daarom wordt het Verdrag van Schengen gewijzigd. De meer noordelijk gelegen lidstaten krijgen het recht opnieuw grenscontroles in te voeren om die vluchtelingen tegen te houden.
Op hun beurt trekken steeds meer Portugezen, Spanjaarden, Italianen en Grieken naar de meer noordelijk gelegen lidstaten. Daar is het klimaat leefbaarder dan in eigen land en zijn er meer hulpbronnen beschikbaar. Het vrije verkeer van personen binnen de EU maakt dat mogelijk. En dat terwijl die meer noordelijke landen steeds meer moeite hebben om genoeg voedsel te produceren om zichzelf te voeden. In het boek leven er in 2045 zo’n 4 miljoen migranten uit de zuidelijke landen in Nederland. Dat leidt tot praktische en culturele problemen.
“In december 2047, na een bijzonder slecht jaar en bij tijd en wijle zelfs rantsoenering, trokken de landen ten noorden van de bergen – Frankrijk, de Lage Landen, Duitsland, Hongarije, de Tsjechische Republiek, Slowakije, Polen en de Scandinavische landen – zich terug uit de Europese Unie en stichtten in plaats daarvan de Noordelijke Unie. De voedselhulp aan de landen van de Middellandse Zee en de Balkan werd stopgezet en de zuidgrenzen van de Noordelijke Unie hadden al snel wat weg van het oude IJzeren Gordijn. Behalve dan natuurlijk dat deze grens bedoeld was om mensen buiten in plaats van binnen te houden.”
Epiloog
Wat er vervolgens in de van voedsel afgesneden landen rond de Middellandse Zee gebeurt, mag de lezer zelf bedenken. Los daarvan is het al behoorlijk ontluisterend om te lezen hoe landen in dit scenario hun toevlucht nemen tot beleid dat rechtstreeks uit de middeleeuwen lijkt te zijn gekopieerd. Maar is het scenario daardoor minder plausibel?
Het is een groot verschil of er sprake is van voedseloverschotten of voedselkrapte en dat geldt ook voor drinkwater. De risico’s die klimaatverandering opwerpt voor de voedselzekerheid lijken sowieso groter dan gedacht. En verder zien we nu al hoe de EU zich steeds meer inspanningen getroost om vluchtelingen buiten de deur te houden. Inspanningen waarbij organisaties die opkomen voor de mensenrechten steeds grotere vraagtekens zetten.
We weten niet hoe het verder gaat met de landen rond de Middellandse Zee en of het scenario werkelijkheid wordt. Maar de toekomst voorspellen is ook niet het doel van scenario’s. Het doel is juist om mogelijke toekomsten te verkennen en van daaruit in het heden slimmer te handelen. De lezer kan voor zichzelf bepalen hoe slimmer handelen er in dit verband uitziet.
Onlangs plaatste NOS een uitgebreid stuk van journaliste Heleen Ekker over het verwijderen van CO2 uit de lucht. De samenvatting staat kort en krachtig in de eerste alinea. “Nederland is zó snel door de hoeveelheid CO2 heen die het nog mag uitstoten, dat het ook CO2 uit de lucht zal moeten halen. Maar Nederland heeft hiervoor maar beperkte mogelijkheden en dus moeten overheden en bedrijven zich daarmee niet rijk rekenen. Dat zeggen klimaatexperts tegen de NOS.”
Het is op zich een prima stuk, met een interessante insteek. Wat opvalt zijn de dingen die er niet in staan, de kritische kanttekeningen die niet worden gemaakt. Zo wordt als eerste de optie om CO2 uit de lucht te halen het aanplanten van extra bos genoemd. Maar voorlopig sterven er vooral heel veel bomen, door droogte, hitte, branden, kevers en ziekten. Hierdoor komt juist veel CO2 vrij en is het al een hele opgave om die sterfte te compenseren.
De 1,5 graad lijkt hier nog springlevend
Onderzoeker Detlef van Vuuren van het PBL, één van de architecten achter het Verdrag van Parijs, zegt het volgende. “We proberen te kijken hoe we die 1,5 graad toch nog kunnen bereiken. We verkennen daarvoor allerlei paden, ook paden waarin we fors uitgaan van gedragsverandering: bijvoorbeeld minder vliegen, minder vlees eten of meer energiebesparing. Maar zelfs als we al die puzzelstukjes op tafel leggen, dan is er nog een puzzelstukje nodig waarmee CO2 uit de lucht wordt gehaald.” Dit suggereert dat het nog prima mogelijk is om onder de 1,5 graad te blijven. De werkelijkheid is dat die kans minimaal is, nog los van El Ninõ.
Onderzoeker Cor Leguijt van adviesbureau CE Delft “onderzocht vorig jaar hoeveel CO2 Nederland nog mag uitstoten, en of nieuwe gaswinning op de Noordzee daar nog wel bij past. Een antwoord op die laatste vraag is moeilijk te geven.” Vreemd, je zou zeggen dat inmiddels wel bekend is dat we zsm van fossiel af moeten, dus ook van gas. Nieuwe gaswinning past daar niet bij, toch?
De lezer blijft met een te rooskleurig beeld achter
Het zijn zomaar drie passages waarmee argeloze lezers op het verkeerde been worden gezet. Daarmee suggereer ik niet dat het opzettelijk gebeurt, maar het effect is er wel. Op basis hiervan kunnen lezers blijven geloven in een beeld dat de klimaatcrisis prima onder controle is. Juist ook omdat het ingewikkelde materie betreft en de informatie gefragmenteerd is. Daarmee krijgen lezers niet de kans om een goede afweging te maken of vol vertrouwen achterover leunen nog wel een verstandige optie is. Of dat het onderhand hoog tijd is om letterlijk of figuurlijk de straat op te gaan om meer actie van de politiek en bedrijven te eisen.
NRC interviewt Carice van Houten over hoe ze klimaatactivist is geworden. Een wonderschoon en openhartig interview dat ik iedereen kan aanraden om te lezen.
Waarom? Misschien wel vooral omdat er een moment komt dat ook bij jou de urgentie van de klimaatcrisis in alle hevigheid binnenkomt.
En omdat het geen schande is om dan overspoeld te worden door alle emoties die daarbij horen. En om vervolgens de juiste keuzes te maken. Het is immers zoals een bekende voetballer zei: “Je ziet het pas als je het ziet.”
“De anderhalve graad is dood.” Dat schrijft NRC deze week in een vooruitblik naar een nieuwe klimaatrapport van het IPCC dat binnenkort verschijnt.
De nog enigszins veilig geachte grens van de opwarming van de aarde ligt daarmee buiten bereik. Overigens is op het noordelijk halfrond de anderhalve graad al lang bereikt en is Nederland zelfs nog harder opgewarmd. Maar dit gaat over de gemiddelde temperatuur op de hele aarde, inclusief de oceanen die megaveel warmte hebben opgenomen. En die gemiddelde temperatuur stijgt dus door, mede omdat de emissies van broeikasgassen ook nog doorstijgen.
Dit bericht zal voor velen een schok zijn (hoop ik althans). Voor deskundigen en iedereen die zich er ook maar een beetje in heeft verdiept is dit totaal geen verrassing. Twee jaar geleden schreef ik al dat Nederland zichzelf matste met zijn Klimaatwet, dat daarmee het anderhalve graden doel te niet gehaald kan worden.
Het tragische is dat veel activisten, politici en ook een enkele journalist dit ook al wisten, maar bleven suggereren dat het anderhalve graden doel nog binnen bereik lag. De redenering was dat wanneer duidelijk zou worden dat anderhalve graad niet meer haalbaar was, alle remmen los zouden gaan richting de twee graden.
Zelf dacht ik altijd dat burgers recht hadden op de waarheid? Op deze manier is mensen het recht op angst, verontwaardiging en actie ontnomen. Maar goed, de harde waarheid ligt nu met enige vertraging alsnog op straat. De vraag is wat ‘we’ ermee gaan doen. Gezellig doorkneuteren richting de apocalypse of de beuk in het klimaatbeleid?
Mustread voor iedereen die professioneel wel eens met de toekomst bezig is. Weerman Gerrit Hiemstra over de opwarming van de aarde: “Wat we meemaken, en wat we nog mee gaan maken. Het is echt ongekend. En heel veel mensen halen gewoon hun schouders op.”
„Grootschalige bosbranden worden in Nederland voorstelbaar. Overstromingen zoals in 1953 worden op de langere termijn voorstelbaar. Weinig mensen hebben in de gaten hoe groot dit is.”
“Als men was blijven leven zoals in de jaren zeventig, zaten we nu veel minder in de problemen, weet hij. „We moeten anders nadenken over onze manier van leven. Die is veel te verkwistend, we zijn te veel roofbouw op de wereld aan het plegen.””
Dat klinkt niet best. Maar wat nu als alle slimme professionals hier op LinkedIn* nou eens zeg 10% van hun tijd gaan besteden aan het bijsturen van de mammoettanker? En dan niet volgend jaar ofzo, maar nu? Want later heeft het geen zin meer. Want dan is er ook geen economie meer over die lijkt op wat we nu hebben. En dat geldt dus ook voor je baan: no jobs on a dead planet.
*deze bijdrage verscheen ook op LinkedIn, vandaar 😉
“The time for buying time is over”. Interessante korte video van de OESO over de urgentie van de klimaatcrisis en over de noodzaak om tipping points in het klimaat te vermijden. Hoe kun jij – in je werk en privé – daar aan bijdragen?
Drie oplossingsrichtingen om de weg terug naar een daadkrachtige overheid te vinden
Het was een topweek voor wie van klimaatnieuws houdt. Plakkende activisten maakten de tongen los, de thermometers tikten nieuwe records aan en nieuwe klimaatrapporten zagen het licht. Ondertussen hollen we van crisis naar crisis. Hoe komen we daar uit?
Wat de activisten zeggen
De activisten wezen er met hun acties volkomen terecht op dat de zaak gierend uit de hand loopt terwijl de overheid fossiele brandstoffen met zo’n 17 miljard euro per jaar subsidieert. En dat terwijl fossiele bedrijven zoals Shell recordwinsten behalen. Bovendien staat de overheid toe dat er steeds maar nieuwe olie- en gasvelden worden aangeboord, terwijl de verbranding van de reeds aangeboorde voorraad ons sowieso al ver boven de 1,5 graden katapulteert. Keep it in the ground, dus.
Klimaatrapporten
De WMO meldde dat er nooit eerder zo hoge concentraties broeikasgassen in de lucht hingen als afgelopen jaar. En de UNEP berekende tot hoe hoog de temperatuur gaat oplopen aan het einde van deze eeuw. Met het huidige klimaatbeleid komt de opwarming uit op 2,8 graden. Als alle beloofde klimaatmaatregelen worden meegeteld komt de opwarming nog steeds uit op tussen de 2,4 en 2,6 graden. Er is momenteel geen zicht op een geloofwaardig pad om onder de nog enigszins veilig geachte 1,5 graden te blijven. Want om zicht te houden op de 1,5 graden zouden de emissies tot 2030 met de helft moeten afnemen. Je hoeft geen deskundige te zijn om te snappen dat dit niet te doen is in 8 jaar tijd. Tenzij je echt draconisch te werk gaat natuurlijk, maar er is niets dat er op wijst dat dit gaat gebeuren.
Crisis op crisis
Nou is het sowieso al een tijd van crisis op crisis, met een opeenstapeling van slecht klimaatnieuws. Hitte, droogte, branden, overstromingen, smeltend ijs, slechte oogsten, stervende mensen, stervende natuur. Met oorlog in Europa, stijgende prijzen van energie en voedsel. Mensen die massaal in de financiële problemen dreigen te komen. Vogelgriep. Een naderende recessie. En een overheid die het allemaal teveel wordt en achter de crises aanholt en zelfs de eigenhandig veroorzaakte problemen niet meer kan oplossen.
De oorzaak zit in een politiek systeem dat in meerderheid weigert naar de echte oorzaken van problemen (want lastiglastig) te kijken en liever stuurt op verkoopbare uitkomsten waardoor de problemen niet worden aangepakt. Of zoals Mathieu Segers het in De Groene Amsterdammer omschreef: een politiek van gevolgen. Beeldvorming en populariteit zijn belangrijker dan het daadwerkelijk oplossen van de problemen. Want het moet allemaal natuurlijk wel haalbaar en betaalbaar blijven en we moeten ook kunnen blijven bbq-en, want de volgende verkiezingen komen er alweer aan.
Patronen doorbreken
Wat er aan de hand is, weten we inmiddels dus wel. De vraag is wat er aan te doen. Met het doel van een meer daadkrachtige overheid die problemen daadwerkelijk te lijf gaat voor ogen, zie ik drie oplossingsrichtingen.
Onlangs waarschuwde de WRR dat de overheid te vaak in kortetermijndenken vervalt en daarbij ook nog eens te vaak hoopt dat alles wel weer goed komt. Beter zou zijn om in scenario’s te denken (ja, ook de minder positieve) en daar in het beleid op in te spelen. En om bovendien beter te communiceren over risico’s zodat burgers en bedrijven zich beter kunnen voorbereiden op een crisis.
Dit gaat dus om een andere werkwijze, die alleen kans van slagen heeft als de ambtelijke professionaliteit en cultuur hiermee uit de voeten kan. Na vele jaren waarin de politiek wenselijke uitkomst voorop staat, vraagt dit dus ook om een cultuuromslag in de politieke top. En daarmee ook in het parlement. Wat nodig is, is dat politici de burger uiteindelijk weer serieus nemen en niet langer naar de mond praten.
Die burger zal tot slot ook zelf in beweging moeten komen. Eerder schreef ik al dat teveel burgers zich vooral concentreren op het optimaliseren van hun eigen leven. Daarmee laten ze de grote ontwikkelingen over aan ondernemers (en multinationals) die te vaak vooral financiële doelen hebben, aan ambtenaren die slecht worden aangestuurd en aan politici die te vaak hun eigen carrière willen veiligstellen in plaats van de grote problemen echt willen oplossen. Groepsdruk voortkomend uit regeerakkoord en fractiediscipline houdt eventuele moedige nieuwkomers in toom.
Burgers hebben de sleutel in handen
Ondernemers, ambtenaren en politici hebben dus een schop onder de kont nodig. Dat betekent dat meer burgers uit hun comfortzone moeten komen en invloed moeten gaan uitoefenen. Want met privilege komt verantwoordelijkheid. En een leefbare toekomst is dat offer meer dan waard, toch?
Deze week presenteerde het CBS een analyse waaruit blijkt dat het aandeel hoogopgeleiden de afgelopen 40 jaar is verdrievoudigd. Dat is goed nieuws voor de economie en bijv de gezondheidszorg. Zonder al die hoogopgeleiden zou een complexe samenleving als de onze immers niet kunnen draaien.
Maar even uitzoomend: waar heeft ons dit gebracht? Ondanks alle innovaties staan we op het hellend vlak van een zich voor onze ogen voltrekkende ecologische ramp. De biodiversiteit kachelt steeds verder achteruit en het klimaat staat definitief op ontploffen.
En nu de link met de hoogopgeleiden. Je zou verwachten dat naarmate mensen door hun opleiding beter het grote geheel kunnen begrijpen en welke invloed ze daarop (kunnen) hebben, ze daar ook meer naar gaan handelen. Concreet: dat ze zich inzetten voor een betere samenleving en een duurzamere toekomst. Dat is bij veel hoogopgeleiden echter niet het geval. Ze zijn drukdrukdruk en zetten hun kennis en kunde in voor de zaak, de carrière, het gezin, de hypotheek, de vakantie, noem maar op. Ze optimaliseren op die manier vooral hun eigen leven. Daar schiet de planeet en de toekomst niks mee op.
Sterker nog: mensen met hoge inkomens vervuilen gemiddeld meer dan mensen met lage inkomens. Denk aan grotere huizen, meer consumptieve aankopen, meer en grotere auto’s, meer vliegreizen.
Dat moet veranderen, op deze manier keert de wal het schip, en snel ook. Hoogopgeleiden hebben daarin een rol te nemen. Met privilege komt verantwoordelijkheid.
Deze week een superinteressant interview in NRC over het jongste advies van de WRR die waarschuwt dat de overheid te vaak in kortetermijndenken vervalt en ook daarbij nog eens te vaak hoopt dat alles wel weer goed komt.
Beter zou zijn om in scenario’s te denken (ja, ook de minder positieve) en daar in het beleid op in te spelen. En om bovendien beter te communiceren over risico’s zodat burgers en bedrijven zich beter kunnen voorbereiden op een crisis. Dat geldt voor een groot aantal crises zoals op de terreinen van energie, klimaat, voedsel, water en ziekten.
Dit advies zou eigenlijk een open deur moeten zijn, maar is het helaas niet. Nu maar hopen dat politici en ambtenaren dit in hun oren knopen en ook de ongewenste toekomsten durven te verkennen.
Scenario’s
Eerder heb ik een cursus gevolgd over het ‘bouwen’ van scenario’s, leuk en leerzaam en absoluut een aanrader! Alweer 5 jaar geleden schreef ik een blog over 3 scenario’s voor klimaatverandering. En vorig jaar een stuk over dat het kabinet er goed aan doet om klimaatscenario’s op te stellen.
