Vanwege overvloedige regenval dreigt de oogst van aardappelen en suikerbieten verloren te gaan, in ieder geval in Groningen. Boeren zijn er bezorgd, in eerste instantie over hun inkomen.
Klimaatverandering beïnvloedt oogsten
De rest van Nederland zou ook bezorgd moeten zijn, want de KNMI-klimaatscenario’s liegen er niet om. De zomers worden heter, de winters natter, de vraag is alleen hoeveel heter en natter. Voor de boeren betekent dat steeds moeilijkere omstandigheden en dus vaker tegenvallers in de oogsten. Voor de rest van Nederland betekent dit krapper aanbod en dus stijgende prijzen. Voor de mensen met lage inkomens leidt dit tot extra problemen. Voor de armsten in arme landen betekent dit meer honger. Zo simpel is het.
Goede voornemens
Kunnen we er iets aan doen? Ja, we kunnen het probleem minder uit de hand laten lopen door onze uitstoot drastisch te verlagen. Daarmee draaien we de tijd niet terug maar zorgen we er wel voor dat de toekomst minder dramatisch wordt.
De tijd loopt weg, de druk op politiek en bedrijven moet oplopen. Daar kan iedereen een bijdrage aan leveren. Je weet al hoe je een nieuwe laptop moet kiezen, een nieuwe klant moet werven of een nieuwe vaardigheid moet leren? Dan kun je ook leren om je in te zetten voor een betere toekomst. Maak er een goed voornemen van 💚
In het klimaatakkoord van Parijs is afgesproken dat de temperatuur ten opzichte van het pre-industriële tijdperk met niet meer dan 2 graden Celsius mag stijgen. Bovendien is het streven om de opwarming beperkt te houden tot 1,5 graden. Een logische vraag is dan ook: wat is het verschil tussen een wereld met 1,5 en 2 graden opwarming?
Een wereld met 1,5 en 2 graden opwarming
Wat is het verschil tussen een wereld met 1,5 en 2 graden opwarming? In dit artikel op de website Vox.com wordt het verschil samengevat met deze figuur:
Op het eerste gezicht lijkt het verschil tussen een wereld van 1,5 en 2 graden misschien niet zo heel groot. Ik bedoel, of in 2100 de zeespiegel 40 of 50 cm hoger staat, moeten we daar nu echt wakker van liggen?
Het antwoord is ja. Een 10 cm hogere zeespiegel wordt bij een storm namelijk opgestuwd tot een nog veel hogere watermassa. Langere en heftigere hittegolven kunnen net het verschil maken tussen overleven of niet. En de afname aan ‘freshwater’ in het Middellandsezeegebied verdubbelt bijna in een wereld met 2 graden opwarming.
Daarbij is het goed te bedenken dat het complex is om de effecten precies te voorspellen, ook in hun onderlinge samenhang. Bovendien gaat het om gemiddelde temperaturen over de hele wereld. Op de polen en boven land kan de toename al snel het dubbele zijn.
Nu al zien we de enorme impact die klimaatverandering heeft, bijvoorbeeld bij de grote branden in Californië, Australië en Siberië. En dat terwijl de gemiddelde temperatuur nog maar 1 graad is gestegen.
Een wereld met 4 graden opwarming
Maximaal 2 graden opwarming is dus het doel, maar voorlopig neemt de uitstoot nog steeds toe. Volgens deskundigen is de aarde dan ook eerder op weg naar een opwarming van 3 of 4 of misschien zelfs wel 5 graden in 2100. Wat weten we over zo’n wereld?
Logischerwijs is zo’n wereld nog moeilijker te voorspellen dan een 2 gradenwereld. Toch geeft dit artikel in The Guardian van mei 2019 alvast een aantal huiveringwekkende details prijs.
Zo zal de zeespiegel in 2100 met 2 meter en meer stijgen omdat al het ijs aan het smelten is. Laag gelegen gebieden zullen onderlopen en mensen zullen op zoek moeten naar nieuwe leefgebieden. Alleen al in Bangladesh gaat eenderde van het land verloren. Door de droogte en hitte zullen grote delen van Zuid-Europa verwoestijnen. Rivieren als de Rijn en de Donau zullen fors minder water meevoeren. Overal zullen diersoorten uitsterven omdat ze zich niet snel genoeg kunnen aanpassen aan de veranderende omstandigheden.
Het produceren van genoeg voedsel voor iedereen wordt een uitdaging (understatement) omdat veel landbouwgrond onbruikbbaar wordt en de opbrengsten afnemen. De beschikbaarheid van drinkwater zal op veel plaatsen een probleem zijn. In totaal zullen er zo’n 2 miljard vluchtelingen zijn. Dit alles zal onherroepelijk tot grote spanningen en conflicten leiden. Een oplossing hiervoor is om echt over de landsgrenzen heen te gaan samenwerken en om eerlijk te delen.
Het klimaat verandert, en het verandert snel. Zoveel is nu wel duidelijk. Volgens dit NOS-artikel zullen we deze hete en droge zomer van 2018 in de toekomst zelfs een koele zoemer noemen. Tijd om voorzichtig vooruit te kijken naar wat dit betekent voor onze toekomst.
“Deze zomer zullen we in de toekomst een koele zoemer noemen”
Het klimaat en ons voedsel
Een thema dat ik nog maar zelden langs zie komen betreft de gevolgen van de klimaatverandering voor onze voedselvoorziening. Zou de NOS al een artikel in de maak hebben over de gevolgen van hete & droge zomers (en straks ook weer hagel en wolkbreuken) voor onze voedselvoorziening?
Voedsel relevant thema
Dat lijkt me namelijk een meer dan relevant thema. Nu oogsten flinke schade oplopen en boeren voedsel moeten bijkopen voor hun vee omdat er te weinig hooi is, kunnen consequenties niet uitblijven. Sommige producten vallen kleiner uit (denk aan de’ te kleine’ pruimen uit Zeeland die AH niet wilde verkopen), of er is gewoon veel minder van. De prijs van die producten zal dan logischerwijs flink omhoog gaan. Ook in veel andere landen hebben de gewassen immers last hebben van de hitte en droogte.
Graan en mais duurder
Natuurlijk zullen er ook gewassen zijn met hogere opbrengsten, maar overall zullen de opbrengsten in de EU afnemen. Graan en mais zijn daar voorbeelden van. De vraag is nu hoe het met de oogsten in de rest van de wereld zal gaan. In die zin is de belofte van de EU om meer soja uit de VS in te voeren in ruil voor minder handelsoorlog nog niet zo gek. Soja kan immers ook dienen als voer voor het vee. En laat daar door de droogte en hitte nou net veel minder van zijn.
Minder vlees
Doordat boeren meer voedsel voor het vee moeten inkopen, zal de prijs van vlees stijgen. Tenzij… de overheid subsidies gaat geven natuurlijk. Laten we hopen dat dit niet gaat gebeuren. De prijs van vlees is gezien de milieu-effecten nu immers veel te laag. Duurder vlees zou gezien de lage prijzen dan ook een zegen zijn. De vraag naar vlees zal dan afnemen en dat is goed nieuws voor de planeet. Ons dieet zal plantaardiger worden.
Alternatieve productiemethoden
Ik verwacht dat deze hete en droge zomer aanleiding zal zijn om op zoek te gaan naar productiemethoden van voedsel die minder weersafhankelijk zijn. De technieken daarvoor zijn inmiddels al lang beschikbaar, bijvoorbeeld in kassen of leegstaande gebouwen. Maar het probleem lijkt mij vooral dat juist die gewassen die buiten op het veld op grote schaal worden aangebouwd, te weinig opbrengen om binnen onder beschermde condities te verbouwen. Denk juist aan mail en graan. Bovendien is het bijkans onmogelijk om dergelijke grote hoeveelheden binnen te verbouwen.
Schaarste en sociale onrust
Het is voor ons in Europa nauwelijks voor te stellen dat voedsel schaars zou kunnen worden. Dat frietjes duurder worden omdat de aardappeloogst een keertje tegenvalt, oké. Maar structurele schaarste? Europa is vooralsnog rijk genoeg om hogere prijzen op de wereldmarkt te betalen, dus zo’n vaart zal het niet snel lopen. Die hogere prijs zal primair ten koste gaan van mensen in armere landen die gewoon te weinig geld hebben. Toch zullen hogere voedselprijzen ook in ons land tot onrust kunnen leiden, tenzij de regering besluit koopkrachtverlies te compenseren.
Klimaatverandering heeft invloed op onze gezondheid. Veel mensen denken dat klimaatverandering iets is van ‘daar en straks’, en niet van ‘hier en nu’. Een onlangs gepubliceerd rapport van The Medical Society Consortium on Climate & Health laat zien dat dit beeld niet klopt. Ook nu al heeft klimaatverandering impact op onze gezondheid.
Het is – in ieder geval voor mij – het eerste rapport dat ik ken dat hier op inzoomt. Het rapport gaat over de situatie in de VS, maar kan volgens mij bijna 1-op-1 worden vertaald naar de Nederlandse situatie.
Klimaat beïnvloedt onze gezondheid
Effecten van klimaatverandering op de gezondheid
Kort en krachtig bespreekt het rapport acht thema’s. Ik loop ze in het kort langs.
Extreme hitte
Klimaatverandering leidt tot meer hete dagen en langere en heftigere hittegolven. Dat is gevaarlijk voor kinderen, ouderen en zieken, maar bijvoorbeeld ook voor mensen die veel buiten werken en sporten. Zo worden in de VS elk jaar 9000 high school sporters behandeld voor hittegerelateerde ziekten.
Extreem weer
Klimaatverandering leidt tot extremer weer zoals stormen, heftige regenval, overstromingen maar ook droogte. Hierdoor kunnen voorzieningen uitvallen, of moeten mensen hun huizen verlaten en een veilige locatie opzoeken. Al deze gebeurtenissen kunnen leiden tot letsel en zelfs de dood. Kinderen, ouderen, arme mensen en gehandicapten zijn extra kwetsbaar. De VS heeft de afgelopen jaren diverse van dit soort rampen en/of evacuaties meegemaakt.
Luchtverontreiniging
Klimaatverandering beïnvloedt luchtkwaliteit door meer smog, rook van bosbranden en meer pollen in de lucht. Dit laatste komt doordat de planten die de pollen produceren, beter groeien door klimaatverandering. Allergieën en astma komen daardoor vaker voor, en worden ernstiger.
Teken en muskieten
Het veranderende klimaat maakt het voor ziektedragers zoals teken, muskieten en vlooien makkelijker zich te vermenigvuldigen en zich te verspreiden naar gebieden waar ze eerst niet kwamen. Hierdoor rukken ziektes als Lyme, het West Nijl Virus en dengue koorts op. Zelfs malaria kan in de VS opnieuw zijn intrede doen.
Besmet water
Door heftige regenval en overstromingen kan oppervlaktewater verontreinigd raken, met giftige stoffen of bijvoorbeeld mest. Door hogere temperaturen groeien algen, parasieten en virussen makkelijker en kunnen mensen en dieren ziek maken die er in zwemmen of er van drinken.
Besmet voedsel
Ook gewassen op het land kunnen worden aangetast door ziekten die zich door klimaatverandering makkelijker verspreiden. In reactie hierop gebruiken boeren extra pesticiden die op hun beurt het voedsel niet gezonder maken.
Geestelijke gezondheid
Mensen die extreme weersomstandigheden meemaken en die bijvoorbeeld voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van landbouw en natuur kunnen door klimaatverandering stress ervaren en klachten als depressie, angst en posttraumatische stress ontwikkelen. Ik denk zelf dat er meer aan de hand kan zijn dan dit, zie hiervoor ook verder in dit blog.
Voedselproductie
Meer CO2 in de lucht leidt tot minder voedingswaarde in voedselgewassen. Bovendien zullen meer planten worden beschadigd door droogte of juist extreme regenval, overstromingen, storm en hagel en ziekten. Minder voedselproductie kan leiden tot voedseltekorten en daarmee tot gezondheidsschade.
Stoppen met fossiele brandstoffen
Deze inventarisatie is heftige materie om te lezen. Om erger te voorkomen, moeten we dan ook zo snel mogelijk stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen, aldus het rapport.
Wat mij opvalt is dat het rapport bij de effecten op de geestelijk gezondheid alleen spreekt over gebeurtenissen als gevolg van extreme weersomstandigheden. Misschien is dat logisch, kijkend naar de heftige gebeurtenissen in de VS, maar het lijkt me een te beperkte benadering.
Zo ervaren veel klimaatwetenschappers en -activisten klachten als gevolg van hun werk. Elke dag bezig zijn met een zo heftige ontwikkeling als klimaatverandering, terwijl de reactie vanuit maatschappij, bedrijfsleven en politiek daarop zo teleurstellend laks en traag is, kan ziekmakend zijn. Het roept ook de vraag op: kan of moet ik meer doen om de boodschap en de urgentie te laten doordringen?
Ook verwacht ik dat naarmate de klimaatverandering voortschrijdt meer mensen klachten zullen ervaren door het gebrek aan toekomstperspectief. Hoe reageer je op steeds nieuwe klimaatrampen en vluchtelingenstromen? En wat doet het met je psyche als de kansen om je te ontplooien verslechteren in plaats van te verbeteren?
Symposium Klimaatstemming
Wat dat betreft is het bijzonder dat op 9 juni 2017 in Leiden een symposium wordt georganiseerd over de effecten van klimaatverandering op de geestelijke gezondheid. Het is de eerste keer dat ik een evenement over dit thema zie langskomen.
De internetpagina van het symposium zegt er het volgende over. Op dit symposium staan we stil bij de effecten van klimaatverandering op het menselijk gemoed. Hoe reageren we op deze veranderingen en dreigingen? Hoe gaan we om met reacties als ontkenning, apathie, angst, depressie en dreigende paniek? Wie vangt wie op in de toekomst, wie zorgt er voor wie, en op welke manier?
Het zou me niets verbazen als we hier in de nabije toekomst meer over gaan horen.
