Een nieuw tijdperk van burgerinvloed

Vandaag zwichtte ING voor het massale maatschappelijke verzet tegen de exorbitante beloningsverhoging voor haar topman. Dat maakt me blij, ook en vooral omdat ik denk dat het een mijlpaal is in het bijsturen van besluiten door burgers.

Massaal protest tegen ING-beloning
Massaal protest tegen ING-beloning

Een nieuw tijdperk

Aansluitend bij de titel van deze website wil ik zelfs zover gaan om van een nieuw tijdperk van burgerinvloed te spreken. En dat in een tijd dat het raadgevend referendum, mijns inziens terecht, wordt afgeschaft.

Zoals ik eerder schreef in Power to the People ligt de macht in ons land bij de bevolking. Want die bevolking:

  • kiest de volksvertegenwoordiging (Tweede Kamer, Provinciale Staten, Gemeenteraad) van waaruit dan een regering wordt gevormd
  • betaalt belasting om de overheid en haar uitgaven te financieren
  • werkt als ambtenaar bij een overheid
  • belegt in staatsobligaties en in aandelen en financiert daarmee overheid en bedrijven
  • werkt als werknemer bij bedrijven
  • koopt als consument producten en diensten en bedrijven

Er zijn dus een hele hoop manieren om invloed uit te oefenen. Als je klimaatverandering wilt tegengaan, stem dan op partijen die dat ook belangrijk vinden. En koop geen producten meer die slecht zijn voor het klimaat. Je vliegt niet meer, of veel minder. Ook koop je geen aandelen meer van bedrijven die het klimaat weliswaar belangrijk vinden maar er in de praktijk weinig aan doen. En natuurlijk stuur je als ambtenaar of werknemer het beleid binnen je ministerie of bedrijf bij. Door te spreken over je zorgen, door stelling te nemen, door alternatieven aan te dragen en uit te werken.

 

De volgende figuur illustreert dit:

Bevolking - macht en invloed
Bevolking – macht en invloed

Kritische massa telt

Het moge duidelijk zijn: op het moment dat de bevolking echt wil dat het anders gaat, gaat het ook anders. Alleen, ‘het volk’ bestaat niet. Er is niet zoiets als een volkswil. Het is een fictie, en populisten likken zich er de vingers bij af. Er zijn altijd meerdere meningen en stromingen. En ook als het gaat over klimaat en klimaatverandering is dat het geval.

Maar het gaat in vorming van de publieke opinie niet altijd om absolute meerderheden. Eerder gaat het om kritische mensen die zich durven uit te spreken. Ook vanuit het idee dat veel mensen niet meteen een mening hebben, of zich niet als eerste durven uit te spreken. En dan is het goed dat er mensen zijn die dat wel doen. Op social media, in de kranten, op straat. Daarmee trekken ze anderen mee. Op die manier ‘dwingt’ een kritische massa besluitvormers om kleur te bekennen. Het feit dat politici maar ook bedrijven steeds minder kunnen rekenen op een vaste achterban van kiezers en consumenten versterkt deze ontwikkeling.

ING staat niet op zichzelf

Het voorbeeld van ING dat het voorstel voor de verdubbelde beloning intrekt na 4 dagen van protest springt in het oog. Maar er zijn meer recente voorbeelden. Denk bijvoorbeeld aan het aftreden van VVD-minister Halbe Zijlstra die had gelogen over een anecdote met betrekking tot de Russische leider Poetin. Eerst hoopte hij nog te kunnen aanblijven, daarbij gesteund door de coalitiepartijen. Maar na een storm van protest en hoon vanuit de samenleving trad hij een dag later af.

Een derde voorbeeld is de gang van zaken rond het vliegveld Lelystad dat uitgebreid moet worden om vakantievluchten te kunnen afhandelen en zo het volle Schiphol te ontlasten. Alleen ontdekten tegenstanders van het vliegveld fouten in een belangrijk document. Ook bleek dat er slecht was nagedacht over de aanvlieg- en vertrekroutes naar Lelystad. Om de routes van Schiphol niet te kruisen, voeren die namelijk heel laag over verschillende gemeenten, met ongetwijfeld heel veel overlast als gevolg. Na een storm van protest besloot de minister een jaar extra de tijd te nemen het huiswerk opnieuw te doen.

Statiegeld, dat kan beter

Als laatste voorbeeld noem ik de invoering van statiegeld op kleine drankflesjes en blikjes. Met een stevige lobby hebben meer dan 400 Vlaamse en Nederlandse organisaties, verenigingen, lokale overheden en bedrijven verenigd in de Statiegeldalliantie de weg gebaand voor invoering van dit statiegeld. Het doel is veel minder zwerfvuil en veel beter hergebruik van schaarse grondstoffen. Het voorstel kan rekeken op grote steun in de bevolking, bijna 80 procent is vóór. Helaas sloot de staatssecretaris een akkoord met de industrie dat veel minder ver gaat. Statiegeld op kleine flesjes komt er vanaf 1 januari 2021 (maar eerst krijgt de industrie nog een keer de kans om er zelf iets van te maken). En over statiegeld op blikjes wordt helemaal niet meer gesproken. Goed voorwerk dus, maar met een vooralsnog teleurstellend resutlaat. Hopelijk stuurt de Tweede Kamer het besluit nog in de goede richting bij.

Perspectief

Het is soms niet gemakkelijk om door de rookgordijnen en het wapengekletter van vandaag heen te kijken om de trends voor morgen te zien. Voor mij zijn die trends duidelijk, namelijk:

  • een toenemende betrokkenheid van burgers (kiezers, consumenten), mede gedreven door toenemende zorgen over milieu- en klimaatproblemen en sociale onrechtvaardigheid;
  • een toenemende hevigheid van de reacties op slechte voorstellen; slecht onderbouwde besluiten worden steeds minder gepikt;
  • een toenemende gevoeligheid van bestuurders in politiek en bedrijfsleven voor die reacties;
  • langzaam maar zeker een steeds duurzamer en socialere koers in de besluitvorming in politiek en bedrijfsleven.

Conclusie

Al met al zie ik een duidelijke trend de goede kant op. Meer burgerbetrokkenheid en meer burgerinvloed die leiden tot duurzamere en socialere besluiten. En daarmee ook tot een meer levendige invulling van onze democratie. Ik zie een trend die niet te stoppen is. Maar we zijn er nog lang niet. De basis moet verder worden verbreed. Daarvoor is het nodig dat meer mensen hun schroom laten varen en van zich laten horen. En het tempo moet omhoog. Elke stem telt!

We moeten stoppen met ons recht om te vervuilen

Hé, dat is een rare titel. Er bestaat toch helemaal geen recht om het milieu te vervuilen? Nou, ik denk dus van wel, zoals ik zal aantonen, en we hebben het hier ook nog eens over een zéér relevant en superactueel probleem.

Vliegen is slecht voor het klimaat
Vliegen is slecht voor het klimaat

 

Misschien is het zelfs de kern als we het hebben over onze milieuproblemen. We weten namelijk heel goed dat we als mensheid op een fundamenteel verkeerd pad zitten. En we weten ook dat we onze vervuilende activiteiten af moeten bouwen, om te beginnen met de uitstoot van broeikasgassen. En dat we moeten stoppen met het toebrengen van schade aan de biodiversiteit en met het opmaken van niet-hernieuwbare grondstoffen. Zie hiervoor ook mijn vorige blog over de vier transities die nodig zijn.

Maar in de praktijk gaan de daarvoor noodzakelijke veranderingen traag, héél traag. Als we zo doorgaan zelfs te traag om een leefbare aarde over te houden. En die traagheid heeft alles te maken met het vasthouden aan verworven rechten, en daarmee ook aan het ‘recht’ om de planeet te mogen vervuilen.

Intermezzo over rechten en vrijheden

In onze westerse samenleving zijn vrijheden en rechten een groot en belangrijk goed. Gelukkig maar. Zij maken dat we zonder bang te hoeven zijn kunnen zeggen en schrijven wat we willen zeggen, dat we kunnen doen wat we willen, dat we kunnen zijn wie we willen zijn. Onze rechten zijn verankerd in de Grondwet. Maar er zit ook een grens aan de uitoefening van die vrijheden, en die grens ligt daar waar de uitoefeningen van vrijheden door de één ten koste gaan van de vrijheden van de ander. Bij ons is het de onafhankelijke rechter die oordeelt over wanneer grenzen overschreden worden.

Recht om te consumeren = recht om te vervuilen

Een ander ‘recht’ dat hoort bij onze samenleving is het recht om onbeperkt te consumeren. Met andere woorden: consumeren waar je zin in hebt. Soms, als iets heel schadelijk is, stuurt de overheid het vrije consumeren bij met geboden en verboden. Of stelt ze heffingen en subsidies in om consumptie te ontmoedigen of juist te bevorderen. Maar los daarvan mag je in onze samenleving consumeren waar je zin in hebt, in de hoeveelheden die je wenst. Mits je het kan betalen natuurlijk.

Vier keer per jaar met het vliegtuig weg, dan ben je een echte wereldburger. In je eentje in een benzineslurpende SUV naar  werk of sportschool, lekker comfortabel. Hartje zomer de was drogen in de wasdroger, handig en snel klaar. Midden in de winter gezellig chillen op een terras, lekker warm dankzij de terrasverwarmer.

Deze opsomming valt eindeloos uit te breiden, maar de kern is steeds dezelfde. Voor ons plezier en gemak verspillen we energie en grondstoffen en vervuilen we ons milieu. Gewoon omdat het kan, omdat we het kunnen betalen, omdat iedereen het doet en omdat het mag. Want de overheid heeft het niet verboden, en dus mag het. Of de overheid heeft wel regels gesteld, maar handhaaft ze niet. Ziedaar het ‘recht’ om te vervuilen.

Waar hier ‘consumeren’ staat, kun je overigens moeiteloos ook ‘produceren’ invullen. Alleen geldt daarvoor nog eens extra dat je regels die in ons land gelden kunt omzeilen door elders op de wereld te produceren, je kunt lobbyen tegen lastige regels en je belastingafdracht kunt vermijden door winsten boekhoudkundig naar landen te sluizen met lage belastingen. En met de dreiging om jezelf of je winsten te verhuizen, kun je overheden ook nog eens prima onder druk zetten.

Drievoudig falen

Wat we zien is eigenlijk een drievoudig falen, namelijk van markt, politiek en maatschappij. De prikkels om niet de juiste grenzen te stellen aan vervuilende activiteiten zijn kennelijk te groot. Want (bijna) iedereen verdient eraan en heeft er plezier van. In ieder geval in de westerse landen en steeds meer ook in landen als China en India. Ga daar maar eens tegenin. En zo feesten we door met grote beloften en kleine verbeteringen. Erop hopend dat als het echt uit de hand loopt, we nog op tijd kunnen bijsturen.

De meesten van ons weten eigenlijk wel dat dit zorgeloze feestje niet meer lang op deze manier kan doorgaan. Dat onze vrijheid om te consumeren en ons ‘recht’ te vervuilen nu al ten koste gaat van anderen elders op deze planeet. En dat ze zeker weten ten koste zullen gaan van onze kinderen en kleinkinderen.

Onze liberale samenleving blaast hier dus keihard één van haar eigen beginselen op, namelijk dat de vrijheid van de één niet ten koste mag gaan van de vrijheid van de ander.

En toch laten we onze ontplooiing hier en nu evident ten koste gaan van de ontplooiing van anderen elders op deze aarde, en van de kansen op ontplooiing van toekomstige generaties. We weten het, en tòch gaan we ermee door. We laten ons verblinden door reclames voor snelle auto’s en verre vliegvakanties. Laten ons in slaap sussen door beloftes van politici. En houden ons vast aan technologische utopieën. Omdat in de toekomst altijd alles beter wordt, toch?

Tijd om de landing in te zetten

Het wordt na dit consumptiefeestje op grote hoogte dus hoog tijd dat we de landing inzetten. Als we snel zijn wordt het nog een beetje zachte landing. Hoe langer we wachten, hoe harder de landing en hoe groter de kans op een crash. En daarmee zijn we weer bij de vier transities van mijn vorige blog.

In mijn visie ligt de sleutel voor de noodzakelijke verandering bij de bevolking. Bij u, jou en mij dus. Politiek, media en bedrijfsleven hebben namelijk laten zien dat zij niet in staat zijn om het gewenste leiderschap voortvarend op te pakken. Dat is meer dan teleurstellend, wat we hebben hen hard nodig. Maar helaas zie ik deze actoren nog niet 1-2-3 ontsnappen aan de belangen en beperkingen waar zij zich in hebben laten vangen. Daarmee is de bevolking de enige overgebleven bron van noodzakelijke impulsen. Zie ook mijn eerdere blog ‘Power to the people’ over dit thema.

En uiteraard begint dit met kleine groepjes individuen voor wie de behoefte aan verandering zo groot wordt dat zij zich ervoor gaan inspannen. En naarmate die groep groter wordt, volgen politiek, bedrijfsleven en media. Omdat ze eerst de kat uit de boom kijken en geen blauwtje willen lopen.

Wat we nodig hebben zijn grote veranderingen zoals aanpassingen van wetten en sluiten van kolencentrales. Maar het gaat net zo goed om kleine veranderingen. Want veel kleine veranderingen maken één grote verandering. En ze geven bovendien een duidelijk signaal aan maatschappij, politiek en bedrijfsleven.

Wat we zelf kunnen doen

Het goede nieuws is dat we zelf heel veel kunnen doen. Geen of minder vlees eten. Niet of minder vliegen. Meer fietsen en met het openbaar vervoer. Isoleren. Zonnepanelen op het dak. Meer groen en minder stenen in de tuin. Om maar wat te noemen.

En praten, véél praten. Met familie, vrienden, buren, ondernemers en politici. Over wat er aan de hand is, waar je je zorgen over  maakt en wat je zelf eraan doet en wat anderen kunnen doen. En wat we samen kunnen doen. Want wij mensen zijn sociale wezens en vormen onze opvattingen in interactie met onze omgeving. Uit alle inputs die we krijgen uit gesprekken, media en reclame destilleren we onze meningen.

En verder natuurlijk actie voeren en druk uitoefenen op politiek, bedrijfsleven en media. Blijf niet afzijdig, toon burgerschap, laat je zien en horen! Het legertje klimaatactivisten heeft versterking nodig want er moet nog heel veel gebeuren!

Elke bijdrage telt

Een belangrijke vraag die bij veel mensen leeft is: maakt het eigenlijk uit als ik iets doe tegen klimaatverandering? Mijn kleine bijdrage tegenover de grote besluiten die in politiek en bedrijfsleven moeten worden genomen? Volgens mij kun je daar op 3 manieren naar kijken.

  1. De eerste manier is vanuit de paradox dat ieder van ons te klein is om in zijn eentje een zichtbaar verschil te maken, maar dat we samen wel verantwoordelijk zijn voor klimaatverandering, verlies aan biodiversiteit en het opraken van grondstoffen. Samen hebben we dus juist heel veel impact. En veel kleine bijdragen maken één grote bijdrage. Dus…
  2. De tweede manier om ernaar te kijken is dat elke kilogram CO2 telt. Alles wat we nu niet in de lucht blazen, zorgt de komende decennia niet voor verdere opwarming. Zo simpel is het.
  3. De derde manier is dat dat het gewoon goed voelt om dat te doen wat goed is voor de planeet. En dat het juist niet goed voelt om steeds weer dingen te doen waarvan je weet dat je ze eigenlijk niet zou moeten doen.

Alles of niets

Om de goede dingen te doen hoef je heus geen kluizenaar te worden die zich alle luxe ontzegt. Laat je niet vangen in een ‘alles of niets’-tegenstelling! Dat je denkt dat als je niet al datgene kunt of wilt doen dat goed is voor de planeet, het dan toch allemaal geen zin heeft. Doen wat binnen je mogelijkheden ligt, is al een belangrijke bijdrage. Dat zouden we allemaal moeten doen. Vergelijk het met roken. Als stoppen met roken niet meteen lukt, hoeft dat niet te betekenen dat je zoveel moet blijven roken als je deed. Minder roken is ook gewoon goed voor je gezondheid (en je portemonnee).

Ons energie- en grondstoffengebruik matigen en de biodiversiteit een boost geven, daarmee tijd kopen en ondertussen grote veranderingen afdwingen, dat is de strategie waarmee we de planeet inclusief onszelf helpen overleven.

Beïnvloedingsstrategieën

Maar hoe krijgen we onszelf – en elkaar – dan zover dat we de goede dingen gaan doen? Er zijn meerdere strategieën en daar is ook discussie over. Veel deskundigen en activisten zeggen dat je mensen niet moet confronteren en hen geen angst moet aanjagen maar ze moet verleiden. Met goede voorbeelden dus die mensen kunnen volgen, en door veranderen makkelijk en aantrekkelijk te maken.

Ik denk dat deze strategie absoluut een hele waardevolle is, maar dat deze er vanuit gaat dat we nog veel tijd hebben, en dat veranderen altijd ‘leuk’ kan zijn. Maar zoveel tijd hebben we niet, en veranderen is niet altijd alleen maar leuk.

Ik denk daarom dat we naast de verleidingsstrategie ook meer confronterend te werk moeten gaan. Mensen confronteren met hun onduurzame gedrag. De aandacht trekken, misschien met een knipoog, maar toch. De gevoelde spanning vergroten tussen wat men doet en wat men zou moeten doen. Zo werkt reclame immers ook. En het mag ook best een beetje schuren. Het gaat immers om onze toekomst!

Ik vind het spannend om met de tweede strategie te experimenteren. Het eerste resultaat daarvan heb ik als figuur bij dit blog gevoegd. Voel je vrij om hem te delen. Er zit geen copyright op 😉 En ik ben benieuwd wat je ervan vindt. Feedback is welkom!

Dr. Phil en de klimaatverandering

Komt een gezin bij Dr. Phil. Vader en moeder zijn begin 40, dochterlief is bijna aan het puberen. De gezinsleden vertellen over hun probleem. Het begon met hun dochter. Ze zuigt al het slechte nieuws op en ze wordt er neerslachtig van. Lusteloos en angstig, bang voor de toekomst. Er is zoveel slecht nieuws, maar het is vooral het nieuws over het klimaat dat erin hakt. De ouders zijn bang dat hun dochter depressief wordt, of het misschien al is.

Vieze kolen en schone energie
Vieze kolen en schone energie

 

Dr. Phil vraagt door

Hoe gaan jullie ermee om, vraagt Dr. Phil aan de ouders. Eh nou, zegt de vader, goede vraag. Eerst zeiden we dat het allemaal wel meevalt, dat ze zich geen zorgen hoeft te maken, dat het wel goed komt. Maar daar werd ze alleen maar boos van, en kwam met allemaal artikelen aanzetten waaruit bleek dat het dus niet meevalt. De moeder vult aan: en toen moesten we die artikelen natuurlijk lezen en nu weten we het eigenlijk ook niet meer. We hadden ons er nooit zo goed in verdiept, maar nu zijn we er ook niet meer gerust op. Ze kijkt Dr. Phil vragend aan.

Wat zullen de buren zeggen?

Wat doet het met jullie als ouders, wil Dr. Phil weten. Nou we maken ons best wel zorgen, zegt de moeder. Vooral om de toekomst voor onze dochter, maar we zijn ook bang voor chaos in de wereld als de klimaatverandering doorzet. En we voelen ons schuldig dat we er niks aan doen, zegt de vader. Maar we willen ons leven zoals we dat nu hebben niet opgeven. En bovendien, het is toch raar als wij zuiniger gaan leven vanwege het klimaat en de buren gaan lekker door met alles wat juist slecht is voor het klimaat. Wij gaan in ons eentje heus het klimaat niet redden maar hebben wel een minder leuk leven. En grote kans dat de buren ons uitlachen. Misschien niet waar we bij zijn, maar wel achter onze rug.

De reactie van Dr. Phil

Dr. Phil knikt, het is hem wel zo’n beetje duidelijk. Luister, zegt hij. Het is goed dat jullie dit durven te vertellen, want ik weet zeker dat jullie niet het enige gezin zijn dat hiermee worstelt. En het is ook een moeilijk probleem. Het gaat om een heel groot probleem, dat alleen kan worden opgelost als heel veel mensen in beweging komen. Want we hebben onze welvaart opgebouwd door 200 jaar lang kolen, olie en gas te verbranden. Daardoor komt al die CO2 vrij die in miljoenen jaren juist uit de lucht was opgenomen door planten die vervolgens zijn afgestorven en samengedrukt en waaruit vervolgens de fossiele brandstoffen zijn ontstaan. En omdat die CO2 niet meer in de lucht zat, hebben we zo lang in een best wel stabiel klimaat kunnen leven.

Dr. Phil laat deze figuur zien (met dank aan Climate Central) en legt uit dat al miljoenen jaren het niveau van de CO2 in de atmosfeer fluctueert volgens een natuurlijke cyclus. Het niveau is nooit boven 300 ppm (deeltjes met miljoen) gekomen. Maar omdat we zoveel fossiele brandstoffen verbranden, zijn we in 2015 voor het eerst door het plafond van 400 ppm geschoten. Inmiddels zitten we al op 404 ppm. 450 ppm wordt als magische grens gezien waarboven de kans heel groot is dat het klimaat onherstelbaar beschadigt. Maar… feitelijk weten ook bij het huidige CO2-niveau niet goed wat het klimaat gaat doen, en zien we nu al grote verstoringen.

CO2 doorbreekt 400 ppm-grens in 2015
CO2 doorbreekt 400 ppm-grens in 2015 (bron: http://www.climatecentral.org/gallery/graphics/400000-years-of-carbon-dioxide)

 

Het grote plaatje

Dit is het grote plaatje, zegt Dr. Phil. En we weten al meer dan 25 jaar dat we met onze levenswijze de klimaatverandering veroorzaken. Maar helaas zijn we met zijn allen heel erg laks geweest. En dat is eigenlijk onverteerbaar. Het is alsof de tandarts je elk jaar waarschuwt dat je niet zoveel moet snoepen en je tanden beter moet gaan poetsen. En dat je eigenlijk ook elke avond moet flossen, of met een tandenstoker aan de gang. Maar dat je dat dan toch niet doet en er op een gegeven moment achter komt dat een aantal tanden zo beschadigd is dat ze moeten worden getrokken. En dat je dan spijt hebt, heel veel spijt. Omdat een kleine gedragsverandering een grote impact had kunnen hebben.

Schone technologie

Zo is het ook met het klimaat. We hadden veel meer energie kunnen besparen. En veel meer schone energie kunnen opwekken. Dat hebben we onvoldoende gedaan. Maar gelukkig is er nu nog meer schone technologie beschikbaar voor energiebesparing, mobiliteit en om schone energie op te wekken. Daar moeten we nu heel snel mee aan de gang, voor het echt te laat is. Er zijn wetenschappers die zeggen dat we elke 10 jaar onze CO2-uitstoot met de helft moeten verminderen. De ouders en hun dochter luisteren geboeid.

Wat de ouders zelf kunnen doen

De angst en verlamming die jullie voelen is omdat jullie jezelf in de weg zitten, zegt Dr Phil tegen de ouders. Je weet dat je niet goed bezig bent, maar je doet er niets aan omdat je bang bent voor softie te worden uitgemaakt. Wat we nodig hebben is dat mensen opstaan, zich uitspreken en actie ondernemen. Vergelijk het met al die dappere mensen die overal op de wereld tijdens de Tweede Wereldoorlog opstonden om de nazi’s en de Japanners te verslaan. Zij zaten er ook niet op te wachten, maar hebben wel die stap gezet. Omdat het nodig was. En dat terwijl zij letterlijk hun leven konden verliezen.

En wat hebben wij nou helemaal te verliezen? Sommige dingen worden anders, oké. Stel je neemt zonnepanelen, koopt een elektrische auto, isoleert je huis en eet minder vlees. Dat is best overzichtelijk toch? En als je je politici onder druk zet om die maatregelen te nemen wat buiten jouw bereik ligt, dat is ook niet zo moeilijk toch? Zodat er bijvoorbeeld een stevige prijs komt op CO2-uitstoot, en dat de kolencentrales dichtgaan. En dat er een slimme lening of regeling komt voor mensen die niet genoeg geld hebben om hun huis te isoleren.

Dr. Phil sluit af

Dr. Phil gaat vervolgt: op het moment dat je zelf het heft in handen neemt, voel je je beter. En misschien lachen de buren je niet uit, maar volgen ze je. Dit is een rechtvaardige strijd, voor je toekomst van jezelf, je dochter en de planeet! Ik zal je erbij helpen zodat je er niet alleen voor staat. Een goede vriend van mij heeft een bedrijf dat zonnepanelen installeert, die kan ik aan jullie voorstellen. Jullie krijgen van mij een kookboek met lekkere gerechten met vleesvervangers. Dit jaar en volgend jaar komen nieuwe modellen elektrische auto’s op de markt met een groot bereik en qua prijs vergelijkbaar met middenklassers op benzine en diesel. Misschien zit daar iets tussen voor jullie? En ga eens bij je gemeente kijken wat ze allemaal aan energiebesparing doen. EN aan de opwekking van duurzame energie. Als je denkt dat het beter kan, of je het niet kunt vinden, stuur dan een mailtje naar burgemeester, wethouders en gemeenteraadsleden. En kijk eens op Facebook of er andere mensen of groepen actief zijn in jouw gemeente.

De ouders beloven het te gaan doen. Dr. Phil knikt goedkeurend, en belooft plechtig ze te daarbij te gaan volgen.

De scenes in dit blog zijn volstrekt fictief. Ik weet niet eens of Dr. Phil het ooit over klimaatverandering heeft gehad. Maar ik heb hem vaak aan het werk gezien tijdens de fitness – zonder geluid, met ondertitels – en ik denk dat hij ongeveer zo ermee zou omgaan. Heb je opmerkingen of tips, laat het me weten!