VN-chef Guterres: overschrijding van het 1.5 gradendoel is nu onvermijdelijk. De vraag is hoe lang we de temperatuur nog verder laten oplopen naar 2 graden en meer voordat we de trend kunnen keren.
De vraag is ook of we in staat zijn om na een periode van ‘overshooting’ boven de 1.5 weer onder de ‘veilige’ 1.5 graden te duiken. Dat laatste kan alleen als we nu als de wiedeweerga echt aan de slag gaan om de CO2-uitstoot naar nul te brengen. Voorlopig lijkt het urgentiegevoel daarvoor nationaal en internationaal ver te zoeken. Om de temperatuur weer te laten dalen moeten we zelfs CO2 aan de atmosfeer gaan onttrekken, dat wordt helemaal een tour de force.
Veel mensen denken dat de echt grote en niet technisch oplosbare klimaatproblemen nog generaties ver van ons verwijderd zijn (alsof dat handelen nu minder urgent zou maken, maar dat terzijde). Dat is echter een tragische misvatting, gebaseerd op desinformatie en wensdenken.
Feit is dat er veel wordt gepraat en geklaagd maar dat we nog steeds niet echt begonnen zijn met serieus klimaatbeleid. Feit is ook dat de uitstoot wereldwijd nog steeds niet afneemt en dat de temperatuur steeds sneller stijgt. Al in 2040 kunnen we de 2 graden passeren. Zelfs het bereiken van de 3 gradengrens in 2050 is niet langer uit te sluiten. Dat zou ook voor het (nog) rijke Nederland een absoluut rampscenario zijn.
De Wetenschappelijke Raad voor Klimaatbeleid heeft een analyse op hoofdlijnen gemaakt van wat partijen in hun verkiezingsprogramma’s opschrijven over het klimaat. Het is een kort en krachtige en vooral ook rake analyse geworden.
Want inderdaad: teveel wordt klimaat nog benaderd als ‘moetje’, want verplicht vanwege internationale afspraken en nationale wetgeving. En veel te weinig gaan partijen inderdaad in op de soms lastige keuzes die je moet maken als je klimaatbeleid handen en voeten wilt geven. Wat dat betreft is het voor de kiezer een beetje als de weg zoeken in dichte mist.
Boven dit alles hangt de onduidelijkheid over wat de klimaatcrisis precies gaat betekenen als we verder gaan op het huidige pad van veel te weinig doen. Wat gaat er dan voor ellendigs gebeuren en wanneer? Daar wordt hooguit heel abstract over gesproken en dan vaak ook nog eens in een context van ‘dat kunnen we aan’, vooral als het over problemen vanwege teveel of te weinig water gaat. Mensen hebben daardoor geen idee van de dreigingen die in de lucht hangen, ook in Nederland. Denk aan langdurige stroomuitval, tegenvallende oogsten, langdurige hittegolven, grote bosbranden. Mensen denken nu vaak nog dat dit hooguit iets is voor over enkele generaties, en dus niet iets om je echt druk over te maken. Dat geeft een totaal verkeerd beeld met daaraan gekoppeld een laag urgentiegevoel.
De Wetenschappelijke Raad voor het Klimaatbeleid heeft een advies uitgebracht over de wisselwerking tussen de klimaatcrisis en bodems en bossen. “Bossen en bodems worden extra hard geraakt door klimaatverandering én door menselijk handelen. Tegelijkertijd is de bijdrage van bossen en bodems in het klimaatbeleid cruciaal voor het opnemen van koolstof en het leveren van biomassa voor bio-energie of biobased materialen. Bossen en bodems beter beschermen is nodig om hun bijdrage aan de klimaatdoelen veilig te stellen.” De volgende infographic geeft een mooi overzicht:
Goed dat de WRK aandacht vraagt voor dit thema, zowel in internationaal perspectief als nationaal. Ook goed dat de WRK dit vlak voor de verkiezingen doet. Hopelijk kan het advies worden meegenomen in het opstellen van een regeerprogram. Vanuit helikopterperspectief geeft het te denken dat nieuws over de effecten van de klimaatcrisis ALTIJD tegenvalt. Het is een patroon dat zich steeds weer herhaalt maar waar we (=de mensheid) niet of slechts met grote vertraging van lijken te leren. Het heeft te maken met de aard van de wetenschap (het benadrukken van onzekerheidsmarges en de noodzaak van nader onderzoek), voortschrijdend inzicht en het per definitie vertraagd meten van effecten maar er zitten meer aspecten aan, ook psychologische. Tragisch en boeiend tegelijkertijd. Zie ook mijn stuk over 25+ Redenen waarom we zo traag reageren op de klimaatcrisis.
In het Verdrag van Parijs is afgesproken om de opwarming van de aarde bij voorkeur onder de 1,5 graad Celsius te houden en zeker onder de 2 graden. Daarbij gaat het om de gemiddelde wereldwijde temperatuur. De volgende kaart opgesteld door Ed Hawkins laat de feitelijke opwarming per regio zien.
Duidelijk is dat Nederland al op zo’n 2 graden opwarming zit, en Duitsland al op zo’n 2,5 graden. Waarom bevindt de wereldwijde opwarming zich dan nog steeds (net) onder de 1,5 graden? Het antwoord is dat de oceanen ontzettend veel warmte hebben gebufferd, waardoor de wereldwijde temperatuurstijging (nog) niet de pan is uitgerezen. Maar de laatste jaren zijn de oceanen met een inhaalrace bezig die wetenschappers voor een raadsel stelt. De volgende figuur laat dit zien:
Op een recent congres in Hamburg hebben meteorologen bekend gemaakt dat een toename van de opwarming naar 3 graden (wereldwijd) in 2050 tot de mogelijkheden behoort. Dat zou betekenen dat de aarde de komende 25 jaar net zoveel opwarmt als de afgelopen 150 jaar.
Het CPB heeft onderzoek gedaan naar het overstromingsrisico voor Nederlandse huishoudens en de financiële aspecten daarvan. De NOS schreef er een informatief bericht over.
Terwijl het risico op overstroming nog steeds klein is, neemt dat door de klimaatcrisis wel toe. En als het dan gebeurt, kan dat verstrekkende gevolgen hebben. Een op de drie huishoudens kan volgens het CPB de overstromingsschade niet betalen, ook niet na vergoeding door de verzekering en compensatie door de overheid.
Overigens heeft het CPB alleen gekeken naar echte overstromingen. Schade door heftige neerslag is niet meegenomen. Ook is vooral gekeken naar eengezinswoningen en huiseigenaren.
Mijn eigen conclusie in een notendop is de volgende. De klimaatcrisis maakt op termijn iedereen (via hogere belastingen en verzekeringspremies) armer, en bij sommigen (wanneer getroffen door klimaatschade, met lagere inkomens en/of wonend in risicogebieden) hakt het er meer in dan bij anderen.
Op dit moment worden de kosten van schade in hoge mate over iedereen verdeeld, dus ongeacht het individuele overstromingsrisico. De tegemoetkoming vanuit de overheid wordt uit de algemene middelen betaald en de verzekeraars maken bij de premieberekening geen onderscheid naar overstromingsrisico. Blijkbaar loopt er op dit moment een discussie of je er hierbij rekening mee moet houden of een locatie overstromingsgevoeliger is. Het voordeel daarvan zou kunnen zijn dat eigenaren een prikkel krijgen om hun huis meer overstromingsproof te maken. Een nadeel zou kunnen zijn dat hierdoor de premies in die gebieden stijgen. Het gevolg zou kunnen zijn dat mensen de premies niet meer kunnen betalen en on(der)verzekerd raken. Een en ander komt volgens het CPB aan de orde in de nieuwe Nationale Klimaatadaptatiestrategie die in 2026 moet verschijnen.
Afgaand op de afgenomen aandacht in politiek en media zou je denken dat het wel goed gaat met het klimaat. Maar helaas, de werkelijkheid is anders. Vandaag kwam het zogenaamde Production Gap Report uit. Conclusie: de voortgang is onvoldoende. Sterker nog: we bewegen nog steeds in de verkeerde richting.
“The Production Gap Report finds that 10 years after the Paris Agreement, governments plan to produce more than double the volume of fossil fuels in 2030 than would be consistent with limiting global warming to 1.5°C, steering the world further from the Paris goals than the last such assessment in 2023.” (link in de comments)
En daar ging het 1.5 gradendoel, en daarmee ook een stabiele toekomst. Eigen fossiel belang eerst.
Ook onze eigen NOS schreef over het Production Gap Report. Op zich een prima en informatief stuk. Gekmakend blijft het feit dat er in nog geen bijzin wordt gerept over de gevolgen van het (ruimschoots) niet halen van het doel van het Verdrag van Parijs. Alsof het tegenvallende economische groei betreft die we later wel weer kunnen inhalen. Alsof het geen kwestie van leven of dood is. Geen enkel urgentiegevoel.
En ook nu weer fascinerend hoe de wetenschapper die aan het woord komt elke keer weer de hoop op verbetering levend houdt in plaats van nou eens een toon aan te slaan die mensen echt wakker schudt. Op deze manier is het geen wonder dat veel mensen denken: het zal wel.
Ieder jaar op Prinsjesdag publiceert het Planbureau voor de Leefomgeving de Klimaat- en Energieverkenning. De conclusie: het klimaatdoel voor 2030 is vrijwel buiten bereik. NRC schreef er een mooi artikel over.
Het probleem met het niet halen van de klimaatdoelen is, afgezien van de voortgalopperende klimaatcrisis, dat je alle uitstoot die je nu niet bespaart later moet besparen. Er moet dus meer in kortere tijd. Bovendien vraagt beleid tijd: het moet worden opgesteld, besloten en geïmplementeerd. Extra probleem is dat er veel vertrouwen bij burgers en ondernemers is verspeeld, ook hier ligt een uitdaging.
Hadden we dit kunnen zien aankomen? Het antwoord is ja. Dit was natuurlijk een kabinet dat niet warm liep voor het klimaat. Dat de VVD de minister van klimaat moest leveren was ook al geen goed voorteken. De NOS maakt een mooi overzicht van de aanpassingen in het klimaatbeleid de afgelopen periode. Bovendien lijkt wereldwijd het tij voor klimaatactie te keren, met Trump als aanvoerder. Alleen leidt het wegwensen van problemen er niet toe dat ze in de reële wereld ook echt verdwijnen. Sterker nog, de problemen stapelen zich buiten je zicht op en slaan dan verrassend hard terug. Verrassend vooral voor de mensen die dachten dat het allemaal wel mee zou vallen.
In Duitsland staan de presentatoren en presentatrices van het weer op de publieke omroep steeds vaker stil bij de klimaatverandering. Weerman Özden Terli is daar misschien wel de voorloper in. Op deze foto uit de uitzending van 1 augustus laat hij zien hoe de temperatuurstijging in Duitsland aan het versnellen is. Hij zegt erbij dat dit zo lang doorgaat als we CO2 in de atmosfeer pompen. Die temperatuurstijging is ook niet weer zomaar terug te draaien: “quasi irreversibel”.
Hoewel rustig gebracht en feitelijk gepresenteerd is het een meer dan bevreemdende situatie. We weten dat de CO2-uitstoot nog steeds toeneemt en dat er onvoldoende beleid is om de uitstoot snel te laten dalen.
Daarom is het onvermijdelijk is dat we ver door de 1,5 graden grens van Parijs heen zullen schieten. Dat zal binnen enkele jaren gebeurd zijn en daarna zal de temperatuur nog verder stijgen. De stijging zal pas jaren stoppen nadat de uitstoot van broeikasgassen is gestopt.
Nu al kunnen we om ons heen zien hoe het klimaat in real time aan het instorten is. Maar het inzicht dat we met deze grafiek naar het einde van een tijdperk met een relatief stabiel klimaat kijken dringt nog niet massaal door. Wat nog minder doordringt is het besef dat dit zeer waarschijnlijk zal leiden tot het verpulveren van zo’n beetje elke zekerheid die we nog hebben. Een instortend klimaat zal ook de natuur, de landbouw en de economie meesleuren. Daarmee zullen ook de politieke stabiliteit en de internationale rechtsorde verder verslechteren. Spanningen en onzekerheden zullen overal en op alle vlakken toenemen. Omdat zo’n scenario zich nog nooit heeft voorgedaan hebben we volstrekt geen idee hoe dit zal uitpakken.
De enige manier om dit rampscenario voor te zijn is om acuut te beginnen met het drastisch wereldwijd verminderen van de CO2-uitstoot. Helaas lijkt het niet waarschijnlijk dat dit op korte termijn gaat gebeuren. Denk hierbij aan de tegenwerkende lobby vanuit de fossiele industrie, de afnemende internationale solidariteit en het op veel plekken wegvallende draagvlak voor klimaatactie.
