Voor mij is al jaren de vraag hoe ik me tot de klimaatcrisis kan en moet verhouden. Ik heb jarenlang geprobeerd de angst en paniek die ik voel te kanaliseren door middel van het schrijven van artikelen en opinies. Daarvoor heb ik zes jaar in de Haagse gemeenteraad getrokken aan een sterker klimaatbeleid. Ik hoopte dat de overdracht van kennis en inzicht bij meer mensen zou leiden tot een gevoel van zo kan het niet langer, we moeten nu echt wat doen. Dat is sporadisch ook wel gelukt, maar de realiteit is dat we als collectief nog steeds niet uit de startblokken zijn gekomen. Ik schreef een opinie over hoe dat komt: 25+ redenen waarom we zo traag reageren op de klimaatcrisis.
Ik heb lang geworsteld met de vraag welke toon ik in mijn stukken zou kiezen. Meestal dwong ik mezelf om na een aantal dramatische alinea’s te eindigen met een hoopvolle noot. Omdat ik niet ongezellig wilde zijn. En vooral ook omdat ik hoopte dat lezers die hoopvolle noot zouden oppakken om mee aan de slag te gaan.
Maar de waarheid is dat ik weinig hoop op een goede afloop meer voel. Het gemillimeter van de incrementele verandering, die ook nog eens tergend langzaam gaat, wekt vooral de illusie dat we bezig zijn met het oplossen van de klimaatcrisis. Ondertussen rijden we met hoge snelheid op de afgrond af. Dat is de reden dat ik ga stoppen met de spagaat waarin ik mezelf had gemanoeuvreerd.
Vanaf nu ga ik me daarom naast het opschrijven en delen van nieuwe inzichten over de klimaatcrisis ook richten op het delen van mijn emoties. En daarvan zijn er een hoop: verbijstering, teleurstelling, verdriet, woede en angst. Ik heb ontdekt dat het maken van kunst mij daarbij helpt. Even lekker niet in woorden denken maar in beelden. Niet op een toetsenbord rammelen maar met houtskool en pastelkrijt in de weer. Ik kan het iedereen aanraden.
De aarde staat in brand, de aarde smelt.
Pastelkrijt op papier, 2024
Onlangs plaatste NOS een uitgebreid stuk van journaliste Heleen Ekker over het verwijderen van CO2 uit de lucht. De samenvatting staat kort en krachtig in de eerste alinea. “Nederland is zó snel door de hoeveelheid CO2 heen die het nog mag uitstoten, dat het ook CO2 uit de lucht zal moeten halen. Maar Nederland heeft hiervoor maar beperkte mogelijkheden en dus moeten overheden en bedrijven zich daarmee niet rijk rekenen. Dat zeggen klimaatexperts tegen de NOS.”
Het is op zich een prima stuk, met een interessante insteek. Wat opvalt zijn de dingen die er niet in staan, de kritische kanttekeningen die niet worden gemaakt. Zo wordt als eerste de optie om CO2 uit de lucht te halen het aanplanten van extra bos genoemd. Maar voorlopig sterven er vooral heel veel bomen, door droogte, hitte, branden, kevers en ziekten. Hierdoor komt juist veel CO2 vrij en is het al een hele opgave om die sterfte te compenseren.
Onderzoeker Detlef van Vuuren van het PBL, één van de architecten achter het Verdrag van Parijs, zegt het volgende. “We proberen te kijken hoe we die 1,5 graad toch nog kunnen bereiken. We verkennen daarvoor allerlei paden, ook paden waarin we fors uitgaan van gedragsverandering: bijvoorbeeld minder vliegen, minder vlees eten of meer energiebesparing. Maar zelfs als we al die puzzelstukjes op tafel leggen, dan is er nog een puzzelstukje nodig waarmee CO2 uit de lucht wordt gehaald.” Dit suggereert dat het nog prima mogelijk is om onder de 1,5 graad te blijven. De werkelijkheid is dat die kans minimaal is, nog los van El Ninõ.
Onderzoeker Cor Leguijt van adviesbureau CE Delft “onderzocht vorig jaar hoeveel CO2 Nederland nog mag uitstoten, en of nieuwe gaswinning op de Noordzee daar nog wel bij past. Een antwoord op die laatste vraag is moeilijk te geven.” Vreemd, je zou zeggen dat inmiddels wel bekend is dat we zsm van fossiel af moeten, dus ook van gas. Nieuwe gaswinning past daar niet bij, toch?
Het zijn zomaar drie passages waarmee argeloze lezers op het verkeerde been worden gezet. Daarmee suggereer ik niet dat het opzettelijk gebeurt, maar het effect is er wel. Op basis hiervan kunnen lezers blijven geloven in een beeld dat de klimaatcrisis prima onder controle is. Juist ook omdat het ingewikkelde materie betreft en de informatie gefragmenteerd is. Daarmee krijgen lezers niet de kans om een goede afweging te maken of vol vertrouwen achterover leunen nog wel een verstandige optie is. Of dat het onderhand hoog tijd is om letterlijk of figuurlijk de straat op te gaan om meer actie van de politiek en bedrijven te eisen.
Zeg dan eens iets positiefs
Je bent altijd zo negatief!
Zucht, denk…
Nou vooruit dan
Door een extréém roze bril
Is dit een extréém mooie tijd
Als je van rampen houdt
Je hebt ze in verschillende soorten en maten
Er komen er steeds meer van
Sommige in slow motion
Andere alsof je in een sneltrein rijdt.
Is dit een beetje wat je bedoelde?
Op een planeet
In een tijd
In een land
In een lichaam
Een drama
Want dat andere leven
We kennen het niet
Laten het niet toe
Omklemmen wat we kennen
Wat we hebben
En zo duurt het maar
Het venster sluit
Waarom zien we dat niet
Is het onze geest
Oneindig creatief
Die ons stuurt
Naar meer geluk
En zo wordt
Onze sterkte
Onze zwakte
Een begin
Een eind
De klimaatconferentie COP27 is afgelopen en de meningen over het resultaat zijn nogal verdeeld. Kort samengevat: goed dat er overeenstemming is bereikt over een schadefonds voor de door de klimaatcrisis meest getroffen landen en goed dat de klimaatdoelen niet zijn afgezwakt. En tragisch dat er geen vooruitgang is geboekt over hoe het 1,5 gradendoel beter binnen bereik kan worden gebracht en over het uitfaseren van fossiele brandstoffen.
Ik zou graag iets positiefs willen zeggen, maar zelf vind ik het resultaat meer dan teleurstellend. Om te beginnen dat schadefonds: er is overeenstemming over dat het er moet komen het hoe en waarom en de vulling ervan moet nog verder worden uitgewerkt. En dat terwijl de rijke landen eerder al hebben beloofd 100 miljard dollar per jaar aan de arme landen te betalen voor financiering van klimaatbeleid (en dat bedrag tot nu toe niet halen). En dat is terecht, want het zijn de rijke landen die de meeste schade hebben veroorzaakt (en nog steeds veroorzaken) terwijl de arme landen het meest worden getroffen. Maar het cynische van een schadefonds is eigenlijk dat zolang de CO2-kraan en daarmee de opwarmingskraan open blijft staan, de schade alleen maar verder toeneemt. Je kunt schade compenseren wat je wilt, maar als volgend jaar weer alles verdroogt, affikt of onderloopt, is wederopbouw een weinig zinvolle strategie. En precies over die CO2-kraan zijn dus geen afspraken gemaakt. De kans dat we binnen dat 1,5 gradendoel blijven is sowieso nog maar een theoretische. Dat wil niet zeggen dat we niet ons stinkende best moeten doen, elke fractie van een graad minder opwarming is relevant.
Al met al leven we in een rare tijd dat we collectief weten dat we in hetzelfde schuitje zitten, dat we dringend samen aan de slag moeten om dat schuitje te redden (en daarmee onszelf), maar het eigenbelang ons ervan weerhoudt om dat ook effectief te doen. Voor wie denkt dat het zo’n vaart niet zal lopen: het is niet de eerste keer dat samenlevingen schipbreuk hebben geleden. Wat dit betreft kan ik het boek Collapse : How Societies Choose to Fail or Survive van Jared Diamond van harte aanbevelen.
We maken allemaal in de een of andere vorm deel uit van deze samenleving. Daarmee worden wij ook in meer of mindere mate beïnvloed door de geldende geschreven en ongeschreven regels. Maar wat nu als die regels leiden tot een situatie die niet meer houdbaar is? Denk aan de klimaatcrisis, het verlies van biodiversiteit, de grondstoffencrisis en de toenemende ongelijkheid. Eerder schreef ik deze bijdrage over aannames die tussen onze oren zitten en ons de kop gaan kosten.
Gelukkig weten we welke richting we op moeten veranderen om de situatie te verbeteren. Maar om het anders te kunnen doen, moeten we eerst uit het stramien van de conventies stappen die ons in deze situatie hebben gebracht. En dat is nog niet zo makkelijk. De druk van conventies, op het werk en privé, is immers groot.
Onlangs kwam ik dit kunstproject ´1000 Gestalten´ tegen dat precies deze worsteling in beeld vangt. Op deze website vind je meer uitleg over het project plus de link naar de video waarop de performance is vastgelegd. Dit is de link naar de video op Vimeo en deze naar Youtube. Ik hoop dat jullie de performance net zo sprekend en inspirerend vinden als ik.
