belemmeringen Archieven - Een Nieuw Tijdperk: woorden en beelden over de klimaatcrisis

Naar aanleiding van dit artikel in NRC over de actuele opeenstapeling van crises – polycrisis – heb ik mijn schema uit 2017 een update gegeven.

[Tip: om het schema uit te vergroten, klik op het schema en selecteer ‘view image’ en vergroot het plaatje.]

Het schema gaat over oorzaken en gevolgen van klimaatverandering en over belemmeringen in de aanpak daarvan. Uiteraard is het een vereenvoudiging van de werkelijkheid.

Een drietal conclusies in vogelvlucht

Klimaatverandering leidt door de veroorzaakte schade uiteindelijk tot destabilisering van maatschappijen en regeringen (ook de onze).
Die destabilisering zorgt voor een focus op de aanpak van acute problemen waardoor klimaatverandering niet genoeg wordt aangepakt en problemen verergeren.
De sleutel voor een effectieve aanpak zit bij burgers die echter door diverse redenen (nog) niet uit de startblokken komen. In het schema is dat het blok linksonder.

Poetin overschaduwt klimaatverandering

Een vierde conclusie zou kunnen zijn dat de inval van Poetin in Oekraïne en de gevolgen daarvan voor het buitenlands beleid, energiemarkt en de inflatie compleet de gevolgen van de klimaatverandering vooralsnog overschaduwen. Regeringen staan onder druk om alternatieven voor Russisch gas te organiseren en burgers te beschermen tegen de stijgende prijzen.

Effecten van klimaatverandering zijn deze zomer tastbaar in de vorm van recordhitte en -droogte en aantasting van de landbouwproductie. Toch lijkt dit vooralsnog niet tot snellere klimaatactie te leiden. Een vergelijking met de spreekwoordelijke kikker die niet uit een kookpan springt die langzaam wordt verhit, dringt zich op. De aantasting van de landbouwopbrengsten in grote delen van de wereld kan echter wel degelijk leiden tot krapte van voedselaanbod. Tot op heden heb ik nog geen optelsom van de gevolgen voor de verschillende oogsten voorbij zien komen.

Oorzaken, gevolgen en belemmeringen van de aanpak van klimaatverandering in een schema

[Tip: om het schema uit te vergroten, klik op het schema en selecteer ‘view image’ en vergroot het plaatje.]

Meer overzichtelijke en toegankelijke kennis nodig

Er wordt steeds meer geschreven over klimaatverandering. Dat is goed, maar wat er aan materiaal beschikbaar is, is vaak nog wel een zoekplaatje. Het is gefragmenteerd, vaak technisch en ingewikkeld opgeschreven en soms spreken bronnen elkaar zelfs tegen. Dus ik snap wel dat veel mensen onderweg afhaken. Het is niet alleen een thema met een zwart randje als je kijkt naar de toekomst, het is vooral ook erg onoverzichtelijk en ontoegankelijk.

En daar zijn goede redenen voor. Het onderwerp ‘klimaatverandering’ is erg complex, veelomvattend en ook nog eens volop in beweging. Daar doorheen spelen bij veel mensen nog gevoelens van vermijding, angst en verdriet. Dat maakt het ook al niet een heel aantrekkelijk thema om je erin te verdiepen. Niet voor lezers, maar ook niet voor journalisten of bijvoorbeeld politici. En niet op de laatste plaats wordt er een keiharde lobby- en desinformatiecampagne gevoerd vanuit de sectoren die belang hebben bij de status quo. Als je in de business van fossiele brandstoffen zit of ervan afhankelijk bent, heb je er alle belang bij het probleem te bagatelliseren. Of te suggereren dat er aan oplossingen wordt gewerkt waardoor het ‘vanzelf’ wel goed komt: “Gaat u maar lekker slapen.” Als dat even zou kunnen…

Klimaatverandering in een schema: oorzaken, gevolgen en belemmeringen

Redenen genoeg om een poging te doen wat meer overzicht te creëren. Wat mij daarbij altijd erg helpt zijn schema’s die een onderwerp toegankelijk maken. Zodat je van daaruit verder kunt zoeken en opbouwen. Maar het schema wat ik zocht heb ik helaas niet kunnen vinden. Misschien is het er wel en heb ik het alleen niet gevonden. Tips zijn welkom!

Dus ben ik er zelf maar eens goed voor gaan zitten, en bijgaand schema is het product daarvan. Het is niet perfect, niet volledig, maar wel een begin.

Gevolgen van een veranderend klimaat

Het schema begint linksboven, met de uitstoot van CO2 en het broeikaseffect, leidend tot klimaatverandering. Vervolgens worden rechts de directe gevolgen van klimaatverandering opgesomd. Deze zorgen op hun beurt voor economische schade en werkloosheid, gewapende conflicten en stromen van vluchtelingen. Dit leidt weer tot destabiliserende effecten op politiek en maatschappij, zowel in de landen die direct getroffen worden door de klimaatverandering, als in de landen die er (voorlopig) minder last van hebben. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de grote politiek en maatschappelijke onrust die in de EU-landen ontstond als gevolg van de vluchtelingstromen uit Syrië.

Daarbij geldt: hoe meer landen bezig zijn met problemen in het ‘hier & nu’, hoe minder ze zullen investeren in klimaatbeleid ‘daar & straks’. Ook al hebben ze daar zelf alle belang bij omdat het klimaat zoals bekend niet bij grenzen halt houdt. Deze houding belemmert uiteraard een voortvarende aanpak van de klimaatverandering. Dit speelt nu al in steeds meer landen, en de VS is er een goed voorbeeld van. Het is te hopen dat de ontkenning van het klimaatprobleem door president Trump er niet toe leidt dat andere landen hun inspanningen reduceren of zelfs afhaken.

Oorzaken voor gebrekkig draagvlak voor klimaatbeleid

Een tweede belangrijke blok bevindt zich linksonder in het schema. Sterk vereenvoudigd zie ik vier grote oorzaken waarom er vooralsnog onvoldoende draagvlak is voor verdergaand klimaatbeleid:

Zoals gezegd, bestaat er nog steeds een behoorlijk diffuus beeld van klimaatverandering. Wat nodig is zijn eenduidige antwoorden op vragen als wat betekent het precies voor mij, hoe erg is het en hoeveel tijd hebben we nog en wat gaan we doen?
Dat diffuse beeld is mede een gevolg van de inspanningen van invloedrijke spelers die belang hebben bij de status quo. Hun lobby- en desinformatiecampagnes zorgen voor veel onwaarheden en twijfel met als gevolg dat er kostbare tijd verloren gaat.
Klimaatverandering is voor de meeste mensen bovendien te ‘groot’ en te ingrijpend. Gevoelens van verdriet, verlies, schuld en angst zorgen ervoor dat het thema als het ware wordt ‘geblocked’ en mensen dus ook niet in actie komen.
Tot slot ontbreekt er ook nog zoiets als een gedeeld toekomstperspectief. Als we al in beweging moeten komen, zou het fijn zijn als we weten welke kant we op gaan. En om te weten dat het zo mogelijk een prettige bestemming is.

Van oorzaken naar oplossingen

Het is belangrijk de oorzaken van gebrekkig draagvlak goed te benoemen, om juist dáár met de oplossingen op aan te haken. Er zijn overigens al veel initiatieven om één of meerdere oorzaken aan te pakken. Ik denk hierbij bijvoorbeeld aan ‘het initiatief van de ‘klimaatgesprekken’, waarbij deelnemers samen met andere geïnteresseerden onder deskundige begeleiding ontdekken hoe ze het gesprek over klimaatverandering met anderen kunnen voeren. En hoe ze de impact die ze zelf op het klimaat hebben, kunnen verkleinen.

Om het gebrek aan toekomstperspectief aan te pakken, heeft hoogleraar Urban Futeres Maarten Haijer onlangs een prijsvraag uitgeschreven. Creatievelingen worden uitgenodigd toekomstbeelden op te stellen die kunnen helpen bij de besluitvorming door de verbeelding positief te prikkelen.

Zelf lever ik graag een bijdrage aan meer overzicht en transparantie (1e oorzaak). Al zou het natuurlijk goed zijn wanneer ook grote spelers met veel gezag daartoe initiatief nemen.

Tot zover mijn tweede blogpost. Ik ben benieuwd naar wat jullie nog in het schema missen. En voorlopig levert het schema in ieder geval een mooi praatplaatje op voor mijn komende bijdragen!