Mijn eerste blogpost gaat over de grote uitdaging waar de klimaatverandering ons voor stelt en over het grote dilemma bij het zoeken naar meer draagvlak voor de energietransitie.
De grote uitdaging
Het klimaat is aan het veranderen en de mens speelt daar een grote rol in. De belangrijkste uitdaging is nu om de meest ernstige gevolgen van die verandering te voorkomen. Dat betekent dat we de temperatuurstijging zo laag mogelijk moeten houden.
Daarbij bestaat er niet zoiets als een ‘veilige’ temperatuurstijging. Momenteel wordt ervan uitgegaan dat we met een temperatuurstijging tot 1,5 graden Celsius een goede kans maken de gevolgen ‘beheersbaar’ te houden. Inmiddels zitten we al op een stijging van 1,1 graad, dus die limiet is niet zo ver weg meer. In het klimaatverdrag dat 192 landen in Parijs hebben gesloten, is afgesproken de temperatuur niet verder te laten stijgen dan 2 graden en de toename zo mogelijk te beperken tot onder de 1,5 graden. Echter, zelfs met alle beloften van ‘Parijs’ zijn we hard op weg naar een stijging van 2,9 tot 3,4 graden in deze eeuw.
Gevolgen van klimaatverandering
Waarom is die temperatuur zo belangrijk? Dat is omdat een hogere temperatuur meer klimaatverandering betekent en daarmee ook meer ellende voor ons mensen. Denk hierbij aan:
- droogte en hittegolven
- bosbranden
- maar ook stormen en overstromingen
- zeespiegelstijging en onderlopende kustgebieden
- mislukte oogsten
- dorst en hongersnood
- economische schade en werkeloosheid
- klimaatvluchtelingen
- instabiele regeringen en samenlevingen.
In een volgende post zal ik ingaan op hoe dit allemaal precies samenhangt.
Stoppen met de uitstoot van CO2
De temperatuurstijging op aarde heeft alles te maken met de stijgende hoeveelheid van kooldioxide (CO2) en andere broeikasgassen in onze atmosfeer. Hoe meer van die gassen er zijn, hoe meer zonnewarmte er wordt vastgehouden. En hoe warmer het dus op onze planeet wordt. Vandaar ook de term broeikaseffect.
Om de ellende die de klimaatverandering veroorzaakt te beperken, moeten we dus de temperatuurstijging een halt toeroepen, en dat kan alleen door de uitstoot van CO2 tot nul terug te brengen. Concreet betekent dit dat we zo snel mogelijk moeten stoppen met het verbranden van olie, kolen en gas. CO2 komt namelijk vrij bij de verbranding van deze fossiele brandstoffen, die we nu nog nodig hebben voor onze energie. We moeten onze energie dus op een andere manier gaan opwekken.
Schone technologie is of komt beschikbaar
Het goede nieuws is dat we op dit moment al over veel technologie beschikken – of deze aan ontwikkelen zijn – waarmee fossiele brandstoffen overbodig worden. We kunnen de overstap naar die schone technologie maken, maar we moeten het wel echt willen en er ook in investeren.
Het grote dilemma
De vraag is dus wat er nodig is voor een snelle overstap, en het antwoord is: draagvlak! Zodra duidelijk wordt dat genoeg mensen zich zorgen maken over het klimaat en onze toekomst en dat zij die overstap echt willen, zullen politiek en bedrijven in actie komen.
Het is voor mij echt een groot raadsel waarom dat draagvlak er nog steeds niet is. Het kan toch eigenlijk niemand zijn ontgaan dat het klimaat verandert en dat de gevolgen hiervan verre van aangenaam zijn? Hoe komt het dan dat nog maar zo weinig mensen zich openlijk uitspreken vóór een toekomst zonder fossiele brandstoffen? En hoe kan het bijvoorbeeld dat ouders niet massaal een leefbare toekomst voor hun kinderen en kleinkinderen eisen? In een volgende post zal ik hier verder op ingaan.
Meer draagvlak voor de energietransitie
Waar ik het nu over wil hebben, is hoe we voor meer draagvlak voor de energietransitie kunnen zorgen. Er zijn grofweg twee communicatiestrategieën om mensen in beweging te krijgen:
- Wijzen op de enorme, nare consequenties als we niet snel handelen
- Positieve voorbeelden laten zien van wat er al gebeurt en van wat mensen nu al zelf kunnen doen.
We weten inmiddels dat veel mensen bij de eerste strategie ‘dichtslaan’, ‘afhaken’ en niet in actie komen. Naar nieuws wordt als het ware genegeerd. Zie hiervoor bijvoorbeeld ook dit uitstekende artikel van Jelmer Mommers: “Waarom we zo vaak zwijgen over het klimaat (en hoe we dat kunnen doorbreken)” in De Correspondent.
De tweede strategie werkt wat dat betreft beter. Mensen haken niet af, en komen zelf ook meer in actie. Maar het gevaar daarbij is dat velen – onterecht – denken: “Mooi, het gaat de goede kant op, het valt gelukkig mee”. En daarmee zal ook deze strategie niet snel leiden tot meer draagvlak. Het grote dilemma is dan ook: welke strategie zorgt snel voor meer draagvlak voor de energietransitie?
Feitelijke informatie en scenario’s
Ik heb lange tijd met die vraag geworsteld. Duidelijk is is dat de ‘doemstrategie’ niet werkt. Dat is trouwens ook een nogal manipulatieve strategie, terwijl ik vind dat mensen recht hebben op àlle informatie, zowel ‘positief’ als ‘negatief’. Die informatie hebben ze nodig om zich een zo goed mogelijk beeld van de situatie te kunnen vormen, nu en in de toekomst. Ik ben er daarom van overtuigd dat we alle feitelijke informatie moeten geven over wat we weten.
Zelf denk ik dat er nog heel veel schort aan de communicatie over de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering en de mogelijkheden om er iets aan te doen. Het zou bijvoorbeeld kunnen helpen informatie in positieve en negatieve scenario’s naast elkaar te zetten, op een toegankelijke manier. Binnenkort zal ik hier een aanzet daartoe doen.
Empowerment van burgers en consumenten
Verder is het belangrijk om mensen steeds weer bewust te maken van de grote invloed die ze kunnen uitoefenen. Empowerment dus. Of het nu gaat om onze rol als consument of als burger, we kunnen ontwikkelingen de goede kant op sturen met onze bestedingen in de winkel en met onze stem bij de verkiezingen. En laat er nou toevallig binnenkort, op 15 maart 2017, verkiezingen zijn!
Meer over je invloed als consument en burger kun je lezen in hoofdstuk 6 van mijn boek ‘Korte metten met de klimaatcrisis’ dat je hier gratis kunt downloaden.
– Dankjewel voor het lezen van mijn blog. Feedback en tips zijn welkom!
Herkenbaar verhaal, Tobias. In aanvulling daarop: een deel van de verklaring voor het gebrek aan CO2-reductie ligt denk ik in de rol van de twijfelindustrie. Een ander deel ligt waarschijnlijk in de vatbaarheid van veel mensen voor die twijfelindustrie door onze collectieve verslaving aan consumptie en (vermeende) economische groei, zoals aangeduid in dit recente artikel van Costanza et al 2016:
https://www.researchgate.net/publication/308958235_Overcoming_societal_addictions_What_can_we_learn_from_individual_therapies
Zij zien een mogelijke uitweg uit die verslaving via Motivational Interviewing, wat aardig in lijn lijkt met de constructief-kritische benadering die jij volgens mij zoekt. De samenvatting van hun artikel zegt:
“Societies, like individuals, can get trapped in patterns of behavior called social traps or “societal addictions” that provide short-termrewards but are detrimental and unsustainable in the long run. Examples include our societal addiction to inequitable over-consumption fueled by fossil energy and a “growth at all costs” economic model. This paper explores the potential to learn from successful therapies at the individual level. In particular, Motivational Interviewing (MI) is one of the most effective therapies. It is based on engaging addicts in a positive discussion of their goals, motives, and futures. We suggest that one analogy to MI at the societal level is a modified version of scenario planning (SP) that has been extended to engage the entire community (CSP) in thinking about goals and alternative futures via public opinion surveys and forums. Both MI and CSP are about exploring alternative futures in positive, non-confrontational ways and building commitment or consensus about preferred futures. We conclude that effective therapies for societal addictions may be possible, but, as we learn from MI, they will require a rebalancing of effort away from only pointing out the dire consequences of current behavior (without denying those consequences) and toward building a shared vision of a positive future and the means to get there.”
Ik weet niet of dat het hele verhaal is, want (toenemende) machtsongelijkheid is waarschijnlijk ook een belangrijke factor in het trage op gang komen van de transitie naar een duurzame samenleving. Politieke organisatie en strijd zal nodig zijn om die (neoliberale) machtsbalans te veranderen, zoals mensen als Noam Chomsky, Naomi Klein en Bill McKibben vaak benadrukken. Een vergelijking met de politieke strijd die gevoerd werd voor bv afschaffing van de slavernij en voor algemeen kiesrecht, dekolonisatie en burgerrechten (waaronder het recht op een rookvrije publieke ruimte) dringt zich daarbij op.
Alles bij elkaar wordt de klimaatkwestie ook wel gezien als (super) wicked problem, zoals bv in dit stuk uit 2014 van Goff Smeets op het blog van Bart Verheggen:
https://klimaatverandering.wordpress.com/2014/11/17/he-een-olifant-in-de-kamer/
In 2015 ging hij daar op door:
https://klimaatverandering.wordpress.com/2015/09/16/extreme-waardes-van-traditionele-variabelen-een-epistemologische-risico-analyse/
Maar hoe moeilijk ook, we zullen er hoe dan ook het beste van moeten zien te maken, en sowieso kunnen we veel meer doen dan we tot dusver gedaan hebben, dus wie weet hoe ver we kunnen komen?
Hoi Lennart, dankjewel, dat is absoluut nuttige aanvulling cq input voor een volgend blog.
Ik zie trouwens nu pas dat Costanza et al ook de voorbeelden van dekolonisatie, burgerrechten en recht op rookvrije publieke ruimte noemen als voorbeelden van succesvolle bestrijding van sociale verslaving…
Helder overzichtelijk prettig leesbaar, ik ga je volgen Tobias!
Dankjewel, Susan!