In het Verenigd Koninkrijk hebben kinderartsen deze week gewaarschuwd voor de gevolgen van de klimaatcrisis voor kinderen. Volgens dit bericht in The Guardian vormt de klimaatcrisis een existentieel risico voor de fysieke en mentale gezondheid van kinderen.
“Air pollution, extreme weather and unprecedented energy costs were having a very real and detrimental effect on millions of children.” Onmiddellijke actie van politiek en overheid is noodzakelijk.
Zit klimaatverandering wel goed in onze economische modellen? Dat is geen detailvraag gezien het belang dat we hechten aan economische groei en de invloed die prognoses voor economische groei hebben. Timothy Neal stelt in zijn bijdrage op The Conversation dat klimaatverandering niet goed is verwerkt in de meeste economische modellen.
Neal geeft als voorbeeld het effect van klimaatverandering op oogsten. Die kunnen lager uitvallen omdat het te heet, te droog, te nat is of er een storm langskomt. In economische modellen wordt dit doorgaans verwerkt op basis van ervaringen uit het verleden. In dat verleden bleven negatieve effecten op oogsten vrijwel altijd beperkt tot enkele landsdelen of landen. Andere landsdelen of landen hadden dan geen last van mindere oogsten, waardoor handel een optie was om de uitval te compenseren. Maar wat nu als in de toekomst een groot aantal landen tegelijk last krijgen van aangetaste oogsten? Want dat is precies wat we bij voortschrijdende opwarming kunnen verwachten. De modellen kunnen hier niet mee omgaan en hinken dus compleet achter de ontwikkelingen aan.
Datzelfde geldt voor andere economische effecten die de klimaatcrisis kan hebben. Denk aan effecten op de arbeidsproductiviteit. Als het te heet wordt kunnen mensen minder lang buiten werken, op het land of in de bouw bijvoorbeeld. Denk aan wegvallende afzetmarkten, bijvoorbeeld omdat ze zijn getroffen door een overstroming. Denk ook aan onderbroken supply chains die de logistiek in de war kunnen sturen. Denk aan conflicten tussen landen over water en voedsel. Allemaal effecten die op deze schaal niet eerder zijn voorgekomen en daardoor moeilijk te modelleren zijn.
Je kunt denken: ach het zijn maar economische voorspellingen, wat is het probleem? Het probleem is dat de meeste economen vooralsnog blijven werken met de bestaande modellen waar klimaatverandering dus niet goed in zit. En die modellen geven logischerwijs uitkomsten die de effecten van klimaatverandering niet goed weerspiegelen. Op die manier blijven de risico’s onderbelicht en blijven politici besluiten nemen in een schijnwereld waar niks aan de hand lijkt te zijn. Ook journalisten en uiteraard burgers worden zo dramatisch op het verkeerde been gezet. De conclusie is dan ook dat we snel nieuwe modellen nodig hebben. Want resultaten uit het verleden boden al geen garantie voor de toekomst, en dat geldt versterkt als die toekomst er heel anders uit komt te zien. In de tussentijd doen we er goed aan de uitkomsten van de bestaande modellen met een enorme korrel zout te nemen.
Vandaag heeft het KNMI zijn nieuwe klimaatscenario’s gepresenteerd. Nederland doet er goed aan zich voor te bereiden op zwaardere weersextremen. Meer hitte, meer droogte en zwaardere buien, meer zeespiegelstijging.
De logische vervolgstap zou zijn dat de verschillende planbureaus (RLI, CPB, SCP) gaan onderzoeken wat de verschillende scenario’s concreet betekenen voor de Nederlandse samenleving. Denk aan de gevolgen voor o.a. de landbouw, de gezondheid, de natuur, het verkeer, de economie, de veiligheid. Dan weet je ook waar Nederland concreet rekening mee moet gaan houden en kun je maatregelen nemen. Zie ook mijn eerdere opinie hierover.
“Nu klimaatbeleid pijn begint te doen, krabbelen politici overal terug”uit angst om stemmen van angstige kiezers te verliezen. Dat is de boodschap van dit artikel in NRC.
Dat politici om die reden terugkrabbelen is begrijpelijk maar ook ten diepste tragisch. Want we hebben geen tijd te verliezen, en het hopen op betere tijden met meer koopkracht is een illusie. Immers, steeds extremer weer zorgt voor steeds meer schade aan infrastructuur, eigendommen en voedselproductie. Markten worden kleiner, kosten lopen op en reële inkomens dalen. The only way is down.
Daarom is het zaak om nu door te pakken, inclusief een overtuigend verhaal over sterkste schouders en herverdeling van welvaart voor een rechtvaardige transitie.
Nu terugkrabbelen geeft ook nog eens een totaal verkeerd signaal. Want valt het dan toch nog mee met die klimaatverandering, hebben we dan toch nog wat meer tijd? Het zaait verwarring bij kiezers en consumenten en speelt daarmee precies in de kaart van het fossiele kamp en de ontkenners.
In een recente bijdrage van Marshall Brain las ik een verrassende invalshoek. In zijn stuk met de titel Doomsday author’s analysis: We have destroyed our ecosystem – now we await the collapse of civilization stelt hij de vraag hoe artificiële intelligentie de mensheid zou redden van de ondergang.
De vraag is out of the box en daardoor een prima manier om onze problemen anders te bekijken. Het antwoord op de vraag is zowel confronterend als vermakelijk:
“The super-intelligent AI would need to establish a beneficent global dictatorship that takes over the operations of humanity on planet Earth. As soon as this super-intelligent AI appears, it would realize that humans by and large are as dumb as a bag of rocks. Especially large groups of humans. By replacing all the governments of the world with a single super-intelligent government, and by taking control of the planet’s industries, there is some hope that a super-intelligent AI could bring humanity in for an imperfect but soft landing for the benefit of all.“
Interessant bericht in The Guardian: het Ministerie van Financiën van Australië brengt de kosten van de #klimaatcrisis voor de toekomstige generaties van dat land in beeld.
Het rapport heeft de toepasselijke naam ‘intergenerationeel rapport’. Niet geheel verrassend blijken de kosten van de klimaatcrisis ‘massief’.
Voer voor een debat over de vraag met hoeveel ellende we komende generaties willen opzadelen. Heeft Nederland eigenlijk al dit soort onderzoek laten doen?
Update 25 augustus 2023: de Australische regering heeft inmiddels haar Intergenerationeel Rapport uitgebracht en voorspelt daarin een min of meer oké toekomst. Ware het niet dat: “But as Treasury notes, it cannot pick tipping points that may trigger climate chaos (and mass migration that does not get mentioned), and its own disaster recovery estimates exclude heatwaves and drought.” 😏
Een gitzwart toekomstscenario suggereert van wel
De afgelopen dagen stijgen de temperaturen op veel plaatsen naar recordhoogtes. Dichtbij huis zijn het vooral de landen rond de Middellandse Zee die met extreme hitte te kampen hebben. Temperaturen schommelen er rond de 40 graden Celsius en kunnen verder oplopen tot 45 graden, in de schaduw welteverstaan.
Hitte heeft impact op de gezondheid. Onlangs is berekend dat de hitte vorig jaar in Europa tot ruim 61.000 vroegtijdige sterfgevallen heeft geleid. De meeste hittedoden vielen in Italië, namelijk ruim 18.000
Wetenschappers waarschuwen al langer dat de landen rond de Middellandse Zee een hotspot van de klimaatverandering zijn. De ontwikkelingen van dit jaar illustreren dit, net als die van de afgelopen jaren trouwens. Het is een lange aaneenschakeling van hitte, droogte, bosbranden en overstromingen door hevige neerslag die de kurkdroge bodem niet kan binnendringen. In delen van Spanje ligt zelfs verwoestijning op de loer.
Nu al is duidelijk dat de droogte en hitte effect hebben op de landbouwproductie. Het is ook niet heel gewaagd om te voorspellen dat er een effect op de toeristenstromen zal zijn. Landbouw en toerisme zijn zoals bekend belangrijke inkomstenbronnen voor de landen rond de Middellandse Zee. En helaas is er geen enkele reden om aan te nemen dat de weersextremen minder worden. Zolang we de CO2-kraan niet dichtdraaien, gaat de opwarming immers onverminderd door.
Maar wat betekent dit alles nu voor de toekomst van de landen rond de Middellandse Zee? In zijn boek Klimaatoorlogen heeft militair historicus Gwynne Dyer de gevolgen van klimaatverandering verwerkt in toekomstscenario’s. Daarbij heeft hij expliciet de link gelegd met de geopolitiek: hoe gaan landen met elkaar om en is dat vreedzaam of juist niet? Hij laat zien hoe klimaatverandering bestaande spanningen snel kan doen ontploffen en nieuwe conflicten kan doen ontstaan. Landen zullen er immers alles aan doen hun bevolking te beschermen tegen tekorten van voedsel, drinkwater en andere hulpbronnen. En naarmate die hulpbronnen door klimaatverandering schaarser worden, stijgt het conflictpotentieel exponentieel.
Zijn scenario voor Zuid-Europa ziet er als volgt uit. Door de klimaatverandering neemt overal in Europa de voedselproductie af, het meest in de landen rond de Middellandse Zee. Daarom wordt er binnen de EU een programma voor voedselhulp voor deze landen opgezet. Ondertussen worden Spanje, Italië en Griekenland met steeds meer klimaatvluchtelingen vanuit Noord-Afrika en het Midden-Oosten geconfronteerd. Daarom wordt het Verdrag van Schengen gewijzigd. De meer noordelijk gelegen lidstaten krijgen het recht opnieuw grenscontroles in te voeren om die vluchtelingen tegen te houden.
Op hun beurt trekken steeds meer Portugezen, Spanjaarden, Italianen en Grieken naar de meer noordelijk gelegen lidstaten. Daar is het klimaat leefbaarder dan in eigen land en zijn er meer hulpbronnen beschikbaar. Het vrije verkeer van personen binnen de EU maakt dat mogelijk. En dat terwijl die meer noordelijke landen steeds meer moeite hebben om genoeg voedsel te produceren om zichzelf te voeden. In het boek leven er in 2045 zo’n 4 miljoen migranten uit de zuidelijke landen in Nederland. Dat leidt tot praktische en culturele problemen.
“In december 2047, na een bijzonder slecht jaar en bij tijd en wijle zelfs rantsoenering, trokken de landen ten noorden van de bergen – Frankrijk, de Lage Landen, Duitsland, Hongarije, de Tsjechische Republiek, Slowakije, Polen en de Scandinavische landen – zich terug uit de Europese Unie en stichtten in plaats daarvan de Noordelijke Unie. De voedselhulp aan de landen van de Middellandse Zee en de Balkan werd stopgezet en de zuidgrenzen van de Noordelijke Unie hadden al snel wat weg van het oude IJzeren Gordijn. Behalve dan natuurlijk dat deze grens bedoeld was om mensen buiten in plaats van binnen te houden.”
Wat er vervolgens in de van voedsel afgesneden landen rond de Middellandse Zee gebeurt, mag de lezer zelf bedenken. Los daarvan is het al behoorlijk ontluisterend om te lezen hoe landen in dit scenario hun toevlucht nemen tot beleid dat rechtstreeks uit de middeleeuwen lijkt te zijn gekopieerd. Maar is het scenario daardoor minder plausibel?
Het is een groot verschil of er sprake is van voedseloverschotten of voedselkrapte en dat geldt ook voor drinkwater. De risico’s die klimaatverandering opwerpt voor de voedselzekerheid lijken sowieso groter dan gedacht. En verder zien we nu al hoe de EU zich steeds meer inspanningen getroost om vluchtelingen buiten de deur te houden. Inspanningen waarbij organisaties die opkomen voor de mensenrechten steeds grotere vraagtekens zetten.
We weten niet hoe het verder gaat met de landen rond de Middellandse Zee en of het scenario werkelijkheid wordt. Maar de toekomst voorspellen is ook niet het doel van scenario’s. Het doel is juist om mogelijke toekomsten te verkennen en van daaruit in het heden slimmer te handelen. De lezer kan voor zichzelf bepalen hoe slimmer handelen er in dit verband uitziet.
Deze opinie verscheen 18 juli 2023 op Joop
Onlangs plaatste NOS een uitgebreid stuk van journaliste Heleen Ekker over het verwijderen van CO2 uit de lucht. De samenvatting staat kort en krachtig in de eerste alinea. “Nederland is zó snel door de hoeveelheid CO2 heen die het nog mag uitstoten, dat het ook CO2 uit de lucht zal moeten halen. Maar Nederland heeft hiervoor maar beperkte mogelijkheden en dus moeten overheden en bedrijven zich daarmee niet rijk rekenen. Dat zeggen klimaatexperts tegen de NOS.”
Het is op zich een prima stuk, met een interessante insteek. Wat opvalt zijn de dingen die er niet in staan, de kritische kanttekeningen die niet worden gemaakt. Zo wordt als eerste de optie om CO2 uit de lucht te halen het aanplanten van extra bos genoemd. Maar voorlopig sterven er vooral heel veel bomen, door droogte, hitte, branden, kevers en ziekten. Hierdoor komt juist veel CO2 vrij en is het al een hele opgave om die sterfte te compenseren.
Onderzoeker Detlef van Vuuren van het PBL, één van de architecten achter het Verdrag van Parijs, zegt het volgende. “We proberen te kijken hoe we die 1,5 graad toch nog kunnen bereiken. We verkennen daarvoor allerlei paden, ook paden waarin we fors uitgaan van gedragsverandering: bijvoorbeeld minder vliegen, minder vlees eten of meer energiebesparing. Maar zelfs als we al die puzzelstukjes op tafel leggen, dan is er nog een puzzelstukje nodig waarmee CO2 uit de lucht wordt gehaald.” Dit suggereert dat het nog prima mogelijk is om onder de 1,5 graad te blijven. De werkelijkheid is dat die kans minimaal is, nog los van El Ninõ.
Onderzoeker Cor Leguijt van adviesbureau CE Delft “onderzocht vorig jaar hoeveel CO2 Nederland nog mag uitstoten, en of nieuwe gaswinning op de Noordzee daar nog wel bij past. Een antwoord op die laatste vraag is moeilijk te geven.” Vreemd, je zou zeggen dat inmiddels wel bekend is dat we zsm van fossiel af moeten, dus ook van gas. Nieuwe gaswinning past daar niet bij, toch?
Het zijn zomaar drie passages waarmee argeloze lezers op het verkeerde been worden gezet. Daarmee suggereer ik niet dat het opzettelijk gebeurt, maar het effect is er wel. Op basis hiervan kunnen lezers blijven geloven in een beeld dat de klimaatcrisis prima onder controle is. Juist ook omdat het ingewikkelde materie betreft en de informatie gefragmenteerd is. Daarmee krijgen lezers niet de kans om een goede afweging te maken of vol vertrouwen achterover leunen nog wel een verstandige optie is. Of dat het onderhand hoog tijd is om letterlijk of figuurlijk de straat op te gaan om meer actie van de politiek en bedrijven te eisen.
NRC interviewt Carice van Houten over hoe ze klimaatactivist is geworden. Een wonderschoon en openhartig interview dat ik iedereen kan aanraden om te lezen.
Waarom? Misschien wel vooral omdat er een moment komt dat ook bij jou de urgentie van de klimaatcrisis in alle hevigheid binnenkomt.
En omdat het geen schande is om dan overspoeld te worden door alle emoties die daarbij horen. En om vervolgens de juiste keuzes te maken. Het is immers zoals een bekende voetballer zei: “Je ziet het pas als je het ziet.”
In het Verenigd Koninkrijk heeft het onafhankelijke Climate Change Committee onderzocht hoe goed het land voorbereid is op de gevolgen van de klimaatcrisis. De conclusie is: slecht.
De CCC heeft 45 voorwaarden geformuleerd waaraan voldaan moet worden om voorbereid te zijn en burgers, economie en natuur te beschermen. Voor voedselzekerheid zijn dit bijvoorbeeld dat de klimaatgerelateerde disruptie van voedselimporten wordt “geminimaliseerd”. Ook moet de gevoeligheid voor prijsschokken van voedsel “gereduceerd”.
Aan geen enkele van de 45 voorwaarden wordt op dit moment voldaan. Voor slechts 5 voorwaarden geloofwaardig zijn beleid en plannen geformuleerd waarmee ze in de toekomst kunnen worden gerealiseerd. Niet echt een geweldige score, met (heel) veel ruimte voor verbetering.
De vraag is of dit in Nederland beter geregeld is. Heeft iemand hier zicht op?
